Қалбим ноласи

بسم الله الرحمن الرحيم ҚИЁМАТДА БЎЛАДИГАН ҲИСОБ-КИТОБГА ТАЙЁРМИСИЗ? ------------ اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۚ لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ ۗ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ حَدِيثًا “Аллоҳдан ўзга ибодатга сазовор зот йўқ. У сизларни қоим бўлишида ҳеч шубҳа йўқ қиёмат куни, албатта, жамлар. Ким Аллоҳдан кўра ростгўйроқ?!” (Нисо. 87) Сессиядаги имтиҳонларга таёргарлик кўраётган талаба, ўқув билим юртига кириш учун тайёргарлик кўраётган абитуриент ёки бирор бир мутахассислик соҳасида ишга кириш учун тайёргарлик кўраётган инсонларнинг ғам-ташвишлари, кутилаётган имтиҳонлардан эсон-омон ўтиб, ўз мақсадларига эришишдир. Ушбу жараёнда уларга тайёргарликдан чалғитадиган бирор-бир нарсани таклиф қилсангиз, аксар ҳолатда рад жавобини оласиз. Чунки уларнинг фикру ҳаёллари имтиҳондан эсон-омон ўтиб олиш бўлганлиги учун бошқа ишлар кўнгилларига сиғмаслиги табиий. Бундай воқеликни бошидан ўтказган ёки ўтказаётган талаба, абитуриент ёки ишга кираётган инсонлар тушунадилар. Биз талаба ёки абитуриентларнинг воқесини мисол тариқасида келтириб, эътиборингизни бир жиҳатга, яъни улардаги имтиҳон дақиқаларига тайёргарлик асносидаги ғам-ташвишларига қаратмоқчимиз. Бу ғамдан фақатгина имтиҳондан ўтиб олсаларгина фориғ бўлишлари мумкин. Яна эътиборли жиҳати шуки, улар имтиҳондан ўта олмасалар, қайта тайёргарлик кўриш ва топшириш имкониятига эгалар. Бироқ шундай имтиҳон ҳам борки, агар инсон ундан ўта олмаса, қайта тайёргарлик кўриб, топширишга имконияти бўлмайди. Бу Қиёмат онидаги, нафақат маълум тоифадаги, балки бутун инсоният учун энг муҳим бўлган Аллоҳ Таъоло ҳузуридаги имтиҳондир. يَوْمَ تَبْيَضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ ۚ فَأَمَّا الَّذِينَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَكَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ * وَأَمَّا الَّذِينَ ابْيَضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِي رَحْمَةِ اللَّهِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ “Юзлар оқ ва юзлар қора бўладиган кунда юзлари қора бўлганларга: «Иймонингиздан кейин кофир бўлдингизми?! Куфр келтирган бўлганингиз учун азобни татиб кўринг», дейилур. Юзлари оқ бўлганлар эса, бас, Аллоҳнинг раҳматидадирлар. Улар унда абадий қолурлар”.(Оли Имрон. 106-107) Бу Кунда имтиҳондан ўта олмаганлар учун ушбу ҳаётга қайтиш имконияти берилмайди. Ўта олмаганлар бу ҳаётдаги ақлсиз ҳайвонлар каби бўлишни орзу қиладилар. يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَعَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّىٰ بِهِمُ الْأَرْضُ وَلَا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَدِيثًا “Ўша кунда куфр келтирганлар ва Расулга исён қилганлар ерга қоришиб кетишни истарлар ва Аллоҳдан ҳеч гапни яшира олмаслар”. (Нисо. 42) Лекин бу орзулари ҳам уларга фойда бермайди. Шундай экан бу ҳаёт, то ҳар бир инсонга Аллоҳ Таъоло томонидан белгиланган ажали етгунигача берилган қимматли фурсатдир. Юқорида келтирган мисолимизда, талаба ёки абитуриент қайси куни имтиҳон топширишидан хабардор бўлади. Лекин Аллоҳ Таъоло белгилаб қўйган ажал қайси куни ва қайси соатда етишини эса инсон ақли қанчалик маълумотларга бойимасин, била олмайди. إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ ۖ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا ۖ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ “Албатта, соат (қиёмат) илми ёлғиз Аллоҳнинг ҳузуридадир. Ёмғирни У ёғдирур. Бачадонлардаги нарсани ҳам У билур. Ҳеч бир жон эртага нима касб қилишини билмас. Ҳеч бир жон қайси ерда ўлишини ҳам билмас. Албатта, Аллоҳ ўта билгувчи ва ўта хабардордир”. (Луқмон. 34) Ажали етган ҳар бир инсон учун ушбу қимматли фурсат якун топади албатта. Шундай экан, ана шу муҳим имтиҳондан ўтиб олиш ғами бизда мавжудми? Агар мавжуд бўлса, унга қанчалик даражада тайёргарлик кўряпмиз? Бу саволларни ҳар бир ажали етмаган инсон ўзига бериб кўрсин!

Ҳадис_1206 Абдуллоҳ  ибн  Ғанном  ал-Баёзий  розияллоху анҳудан  ривоят  қилинади: «Расулуллоҳ  соллаллоҳу  алайҳи  васаллам: «Ким  субҳ  кирганда  «Аллоҳумма  маа  асбаҳа  бии мин  неъматин  фа  минка  фаҳдака  лаа  шарийка  лака. Фалакал  ҳамду  ва  лакаш  шукр»  деса,  батаҳқиқ  ўша куннинг  шукрини  адо  қилибди.  Ким  худди  ўшани  кеч кирганда  айтса,  батаҳқиқ,  ўша  кечанинг  шукрини  адо қилибди», дедилар». (Абу Довуд ривояти) Шарҳ Маъноси:  «Аллоҳим!  Мен  билан  бирга  тонгга кирган ҳар бир неъмат Сенинг ѐлғиз Ўзингдандир. Сенинг шеригинг йўқ. Бас, ҳамд ҳам, шукр ҳам Сенгадир». Ҳадис_1207 Убода  ибн  Сомит  розияллоҳу  анҳудан  ривоят қилинади: «Набий  соллаллоҳу  алайҳи  васаллам: «Ер  юзида  қайси  бир  мусулмон  гуноҳ аралаштирмасдан,  қариндошлик  алоқасини  узмасдан туриб  дуо  қилса,  албатта,  Аллоҳ  таоло  унга  ѐ сўраганини  тезда  беради,  ѐки  ўшанинг  мислича ѐмонликни  ундан  буриб қўяди»,  дедилар. Шунда одамлардан  бири: «Ундоқ  бўлса,  (дуони)  кўпайтирамиз»,  деди. «Аллоҳ кўпайтирувчироқдир»,  дедилар». (Имом Термизий ривояти) Шарҳ Бу  ҳадиси  шарифда  дуонинг  қабул  бўлиши шартларидан  иккитаси  ва  дуонинг  фазлларидан  иккитаси зикр  қилинмоқда. Дуонинг қабул бўлиши  учун  зарур шартлардан  иккиси: 1.  Мусулмон  кишининг  гуноҳ  аралаштирмасдан  дуо қилишидир.  Гуноҳ  қилиб  туриб  дуо  қилинса,  қабул  бўлмас экан. 2. Мусулмон  кишининг  қариндошлик  алоқаларини узмасдан  дуо  қилишидир.  Қариндошлик  алоқасини  узган ҳолда қилинган  дуо ҳам  қабул бўлмас  экан. Дуонинг фазлларидан  иккитаси: 1.  Аллоҳ  таоло  томонидан  дуода  сўралган  нарсанинг тез  берилиши. 2. Дуо қилувчидан  сўралган  нарса  мислича ѐмонликнинг буриб қўйилиши. Бас,  шундоқ  экан,  банда  Аллоҳ  таолога  кўпроқ  дуо қилиши  лозим. Демак,  банда  дуоларим  қабул  бўлмади,  демаслиги керак  экан. Аллоҳ  таоло  унга  шу  дуоси  туфайли  охиратда катта  ажрни  тайѐрлаб  қўйган  бўлиши  ѐки  катта  бир  балони даф қилиб қўйган  бўлиши  мумкин  экан. Шунинг  учун  дуо  қилишда  иккиланмаслиқ  гумонда, шубҳада  юрмаслик  керак  экан.  Дуо  қилавериш  ва  ижобат бўлишидан  умидвор бўлиш  керак. Дуони  қандай  ижобат  қилиш  эса,  Аллоҳ  таолонинг иродасидир. Ўзи  билади. Аллоҳ  таоло  сўралган  нарсани бермаса,  ажрини  охиратга  олиб  қўяди  ѐки  ўрнига  бошқа бир ѐмонликни  даф  қилади. Ҳофиз  ибн  Ҳажар айтади: «Дуонинг  ижобати  турли  навда  бўлади.  Гоҳида  сўраган нарсасининг  айни  ўзи  берилади. Гоҳида  унинг  ўрнига эвази  берилади». Яна  Ибн  Жавзий  айтади: «Билки,  мўминларнинг  дуоси  рад  қилинмас. Фақат унинг  учун  ортга  суриш  яхши  бўлганда  ижобати  ортга сурилади. Ёки  тездами,  секинми  унинг  ўрнига  ундан  кўра яхшироқ  эваз  берилади.  Эҳтимол,  арзимаган  нарсани сўраган  бўлади. Аммо  унга  афзал  ва  ўта  арзигулик  нарсани беради. Бас,  мўмин  киши  Роббисига  дуо  қилишни,  Ундан талаб  ва  сўрашни  тарк  қилиши  жоиз  эмас.  У  таслим  бўлиш ва  тавфиз  қилиш  —  Аллоҳга  солиб  қўйиш  ила  қанчалик ибодат  қиладиган  бўлса,  дуо  билан  ҳам  шунча  ибодат қилади».

Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Эрининг рухсатисиз кўчага чиққан аёлга эри рози бўлгунга қадар қуёш ва ой нури тушадиган барча нарса лаънат айтади» Дайламий ривояти Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Ким оиласи тинч, жасади саломат ва ҳузурида бир кунлик таоми бор ҳолатда тонг оттирса, унга дунё тўлиғича берилибди» Имом Термизий ривояти (Убайдуллоҳ ибн Миҳсан (р.а)дан) Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Эрнинг аёли устидаги ҳақи: 1.тўшагидан ажралмаслик,  2.қасамининг устидан чиқиш, 3.буйруғига итоат қилиши, 4.изни билан уйдан чиқиш 5.эри ёмон кўрган кишиларни уйига киритмаслик» Табароний ривояти (Тамим Дорий (р.а)дан) Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Агар аёллар бўлмаганида, Аллоҳга ҳақиқий ибодат қилинар эди» Дайламий ривояти (Анас (р.а)дан) Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Эркаклар аёлларга итоат қилган пайтда ҳалок бўлишади» Имом  Аҳмад ривояти (Абу Бакр (р.а)дан) Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Эй, аёллар жамоаси, садақа қилинглар, истиғфорни кўпроқ айтинглар. Албатта, мен сизни аҳли дўзахнинг кўпи эканингизни кўрдим..» Бухорий ва Муслим ривояти (Ибн  Умар (р.а)дан) Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Албатта, аёл қовурғадан яратилган. Уни ҳечам тўғрилай олмайсан. Ундан фойдаланмоқчи бўлсанг эгрлигича фойдалан. Агар уни тўғрилайман десанг, синдириб қўясан. Унинг синиши талоқидир» Муслим ривояти Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Аёлларга ҳуснлари учун уйланманглар, ҳуснлари уларни ҳалок қилади. Уларга моллари учун уйланманглар, балки мол-дунёлари уларни ҳаддан ошириб юборар. Лекин уларга динлари учун уйланинглар......» Ибн Можжа ривояти (Абдуллоҳ ибн Амр (р.а)дан) Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Шукр қилувчи қалб, зикр айтувчи тил ҳамда дунё ва дин ишларингда сенга ёрдам берувчи солиҳа аёл(ингни бўлиши) одамлар хазина қилиб жамлайдиган нарсалардан яхшидир» Имом Термизий ривояти (Абу Умома (р.а)дан)

Ҳадис_1207 Убода  ибн  Сомит  розияллоҳу  анҳудан  ривоят қилинади: «Набий  соллаллоҳу  алайҳи  васаллам: «Ер  юзида  қайси  бир  мусулмон  гуноҳ аралаштирмасдан,  қариндошлик  алоқасини  узмасдан туриб  дуо  қилса,  албатта,  Аллоҳ  таоло  унга  ѐ сўраганини  тезда  беради,  ѐки  ўшанинг  мислича ѐмонликни  ундан  буриб қўяди»,  дедилар. Шунда одамлардан  бири: «Ундоқ  бўлса,  (дуони)  кўпайтирамиз»,  деди. «Аллоҳ кўпайтирувчироқдир»,  дедилар». (Имом Термизий ривояти) Шарҳ.. Бу  ҳадиси  шарифда  дуонинг  қабул  бўлиши шартларидан  иккитаси  ва  дуонинг  фазлларидан  иккитаси зикр  қилинмоқда. Дуонинг қабул бўлиши  учун  зарур шартлардан  иккиси: 1.  Мусулмон  кишининг  гуноҳ  аралаштирмасдан  дуо қилишидир.  Гуноҳ  қилиб  туриб  дуо  қилинса,  қабул  бўлмас экан. 2. Мусулмон  кишининг  қариндошлик  алоқаларини узмасдан  дуо  қилишидир.  Қариндошлик  алоқасини  узган ҳолда қилинган  дуо ҳам  қабул бўлмас  экан. Дуонинг фазлларидан  иккитаси: 1.  Аллоҳ  таоло  томонидан  дуода  сўралган  нарсанинг тез  берилиши. 2. Дуо қилувчидан  сўралган  нарса  мислича ѐмонликнинг буриб қўйилиши. Бас,  шундоқ  экан,  банда  Аллоҳ  таолога  кўпроқ  дуо қилиши  лозим. Демак,  банда  дуоларим  қабул  бўлмади,  демаслиги керак  экан. Аллоҳ  таоло  унга  шу  дуоси  туфайли  охиратда катта  ажрни  тайѐрлаб  қўйган  бўлиши  ѐки  катта  бир  балони даф қилиб қўйган  бўлиши  мумкин  экан. Шунинг  учун  дуо  қилишда  иккиланмаслиқ  гумонда, шубҳада  юрмаслик  керак  экан.  Дуо  қилавериш  ва  ижобат бўлишидан  умидвор бўлиш  керак. Дуони  қандай  ижобат  қилиш  эса,  Аллоҳ  таолонинг иродасидир. Ўзи  билади. Аллоҳ  таоло  сўралган  нарсани бермаса,  ажрини  охиратга  олиб  қўяди  ѐки  ўрнига  бошқа бир ѐмонликни  даф  қилади. Ҳофиз  ибн  Ҳажар айтади: «Дуонинг  ижобати  турли  навда  бўлади.  Гоҳида  сўраган нарсасининг  айни  ўзи  берилади. Гоҳида  унинг  ўрнига эвази  берилади». Яна  Ибн  Жавзий  айтади: «Билки,  мўминларнинг  дуоси  рад  қилинмас. Фақат унинг  учун  ортга  суриш  яхши  бўлганда  ижобати  ортга сурилади. Ёки  тездами,  секинми  унинг  ўрнига  ундан  кўра яхшироқ  эваз  берилади.  Эҳтимол,  арзимаган  нарсани сўраган  бўлади. Аммо  унга  афзал  ва  ўта  арзигулик  нарсани беради. Бас,  мўмин  киши  Роббисига  дуо  қилишни,  Ундан талаб  ва  сўрашни  тарк  қилиши  жоиз  эмас.  У  таслим  бўлиш ва  тавфиз  қилиш  —  Аллоҳга  солиб  қўйиш  ила  қанчалик ибодат  қиладиган  бўлса,  дуо  билан  ҳам  шунча  ибодат қилади». Ҳадис_1208 Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам «Аллоҳим! Менга жасадимда офият бергин. Менга кўришимда офият бергин. Уни мендан ворис қилгин. Ҳалийм ва Карийм бўлмиш Аллоҳдан ўзга илоҳий маъбуд йўқ. Улуғ аршнинг Роббиси пок бўлди. Оламларнинг Роббисига ҳамд бўлсин», дер эдилар». (Имом Термизий ривояти) Шарҳ -- Ҳар банда учун тани соғлик ва кўзи офиятда бўлиши улкан неъматдир. -- Бу дунѐдан соғ-саломат, тўрт мучаси бут равишда ўтиш катта бахтдир. -- Шунинг учун ушбу нарсаларни сўраб, дуо қилиб туриш керак.

АЛЛОҲ ТАОЛОДАН ҚЎРҚИШ ----------- Саълаба ибн Абдураҳмон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг соқчиси ва ходими эди. Бир кун у ансорлардан бирининг уйидан ўтаётиб ногаҳон ансория аёлнинг ғусл қилаётганига кўзи тушиб қолди. У яна қайта назар солди. Сўнг бирдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бу гуноҳим ҳақида ваҳий келиб қолса, нима қиламан, деган қўрқувда Мадинадан чиқиб, Макка ва Мадина орасидаги тоққа қочиб борди. Қирқ кунгача унинг дараги бўлмади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни суриштирар эди. Жаброил алайҳиссалом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келди ва шундай деди: Раббингиз Сизга салом йўллади. Хабар бердики, қочиб кетган умматингиз фалон тоғда дўзахдан паноҳ сўраб, Аллоҳ таолога сиғинмоқда. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Умар ибн Хаттоб ва Салмон Форсийни уни олиб келишга юборди. Улар йўлда борар экан, Зуфофа исмли чўпонга рўпара келишди. Умар ибн Хаттоб ундан тоққа чиқиб кетган йигит ҳақида сўради. Чўпон: Жаҳаннамдан қочган йигитни сўраяпсанми? – деди. У жаҳаннамдан қочганини қаёқдан биласан? У ярим кечада манави қояларнинг орасидан чиқиб келади. Қўлларини бошига қўйиб йиғлайди ва: “Эй кошки, жонимни олсанг эди! Менга Ўз марҳаматингни дариғ тутмагин!” деб нола қилади. Ҳа, ўшани излаяпмиз, – деди Умар розияллоҳу анҳу. Зуфофа уларни етаклаб кетди. Тун ярим бўлганда Саълаба чиқиб одатича нола қила бошлади. Умар розияллоҳу анҳу уни тутди. У яна нола қилди: Ал-омон! Ал-омон! Қачон дўзахдан омонлик бўлур?! Мен Умарман! Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гуноҳимдан хабардор бўлдими? – сўради у. Мен у нарсадан бехабарман. Менинг билганим шуки, кеча Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мулойимлик билан сени сўради, – жавоб берди Умар розияллоҳу анҳу. Мени Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоз ўқиётган пайтда ёки Билол қомат айтаётган пайтда олиб кирасан. Хўп, шундай қиламан. Улар Мадинага бориб, масжидга кирганларида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиётган эдилар. У зотнинг қироатларини эшитиб Саълаба ҳушидан кетиб йиқилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоздан фориғ бўлгач, Умар ва Салмон розияллоҳу анҳумодан Саълабани сўрадилар. – Ана у, эй Аллоҳнинг расули! – дейишди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўзига келтирдилар ва сўрадилар: – Сени мендан нима узоқ қилди? – Гуноҳим! – деди у. – Сенга гуноҳ ва хатоларни ўчиргувчи оятни ўргатайми? – Ҳа, эй Аллоҳнинг расули! – “Эй Роббимиз, бизга бу дунёда ҳам, охиратда ҳам яхшиликни бергин ва бизни дўзах азобидан сақлагин” деб айт, – дедилар у зот. – Менинг гуноҳим ундан катта, – деди Саълаба. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: – Йўқ! Аллоҳ таолонинг Каломи буюкроқдир! – деб уни уйга қайтишга буюрдилар. У уйига бориб, уч кун касал бўлиб ётиб қолди. Салмон розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб унинг бемор бўлиб қолганини айтди. – Юринглар! – деди у зот. Бирлашиб уйига бордилар. Кириб муборак тиззаларига унинг бошини қўйган эди, у бошини тортиб олди. – Нега бошингни тиззамдан тортиб олдинг? – деб сўрадилар у зот. – Бошим гуноҳларга тўла. – Нимани сезяпсан? – Этим билан суякларим орасида чумоли ўрмалагандек бўляпти. – Нимани хоҳлаяпсан? – Раббимнинг мағфиратини. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Аллоҳ таоло уни мағфират қилганининг хабарини етказган эдилар, бир ҳайқирди-ю, жон таслим қилди... Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уни ўзи ювиб, кафанлаб, жанозасини ўқидилар ва қабристонга олиб бордилар. У жойда эҳтиёткорлик билан оёқларнинг учларида юрган эдилар асҳоблари бунинг сабабини сўрадилар. – Уни зиёрат қилгани келган фаришталарнинг кўплигидан оёғимни қўйгани жой топа олмаяпман, – дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам. Аллоҳ таолодан қўрқиш * وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى * “Ва аммо ким Роббининг ҳузурида туришдан қўрққан ва нафсни ҳавойи хоҳишдан қайтарган бўлса... Бас, албатта, жаннат (унга) жой бўладир” (Назиъаат сураси, 40−41-оятлар). Қўрқишлик парҳезкорликни келтириб чиқаради. Нафсга хатолардан эҳтиёт бўлиш, ҳалокатдан ҳушёр бўлишлик чораларини ўргатади. Қўрқишликнинг даражалари бор. Унинг энг баланд ва юқори даражаси – Аллоҳ азза ва жалладан қўрқишлик. Аллоҳ таолодан қўрқишлик туфайли инсон Аллоҳ таоло учун, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам учун, дин учун амал қилиш мақомига эга бўлади. Аллоҳ таолодан қўрқишлик инсонни гуноҳкорлик ботқоғидан, гўзал амаллар гулшанига, ғафлатдан идрокка чиқаради. Оғишмасдан тўғри юришига, бировларнинг ҳақига кўз олайтирмаган ҳолда қаноатда бўлишига олиб келади. Аллоҳ таолодан қўрққан инсон бошқаларни ҳам эъзозлайди. Зиммасидаги Аллоҳ таолонинг ҳақларини адо этади. Ота-онанинг ҳақларини билиб, уни сидқидилдан бажаради. Муқаддас Ислом дини арконларига оғишмай амал қилади. Натижада у валийлар – Аллоҳ таолонинг дўстлари сафидан жой олиб, руҳий ва маънавий даражаси кўтарилиб боради. Аллоҳ таолонинг буюк неъматига сазовор бўлган, фақат Аллоҳ таолонинг Ўзигагина ибодат қилгувчи бандалари қаторида бўлишга мушарраф бўлади. Улуғ Зот инсонлар қалбларида ундай бандаларга нисбатан муҳаббат уйғотиб қўяди. Аллоҳ таолодан қўрқишнинг энг асосий маҳсули – ҳар бир амални нуқсонсиз тўла бажаришга олиб келгувчи парҳезкорликдир. У Зотдан қўрқиш бозорда сотилгувчи матоҳ эмаски, хоҳлаган одам сотиб олаверса. Аксинча, Аллоҳ таоло Ўзи рози бўлган ушбу Ислом умматига насиб этган улуғ неъматки, Ўзи хоҳлаган бандасига хоҳлаган миқдорда ато этади. Улуғ Зотнинг буйруқ ва кўрсатмаларига хилоф равишда нафсининг хоҳишлари кесилиб қолишидан қўрққан кимсалар эса Аллоҳ таолога, Унинг Расулига осий бўлади.

Ҳадис_1217 Абу Хурайра разияллоху анхудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Орани бузишдан сақланинглар. У қирувчидир», дедилар». (Имом Термизий ривоят килган). Шарҳ -- Орани бузиш ҳам чақимчиликдан келиб чиқади. -- Бир томонга бошқа томоннинг гапини ташиб, орани бузадилар. -- Ана ўша ора бузишлиқ худди устара сочни қиргандек, дину диѐнатни қирар экан. -- Бас, ким бу офатдан йирокда бўлишни истаса, чақимчиликдан йироқда бўлсин. Ҳадис_1218 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Муҳаммад алайҳиссалом: «Парчалаш нималигини сизга айтиб берайми? Одамлар орасида «деди»лаб чақимчилик қилишдир», дедилар». (Имом Муслим ривоят килган) Шарҳ Ҳа, чақимчилик сўйилган ҳайвоннинг аъзоларини парчалаб бўлингани каби жамият аъзоларини парчалаб бир-биридан ажратиб ташлайди. Чақимчилик тарқалган жамиятда бирлик, ҳамкорлик қолмайди. Бу эса, ҳар қандай жамият учун ўта хатарлидир. Ҳадис_1211 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Садақа молни ноқис қилмас. Аллоҳ авф ила бандага иззатдан бошқани зиѐда қилмас. Ким Аллоҳ учун тавозуъ қилса, албатта, Аллоҳ уни юқорилатмай қўймас», дедилар». (Муслим ва Термизий ривоят қилишган). Шарҳ: Бошқа бир ривоятда: «Авф бандага иззатдан бошқани зиѐда қилмас. Бас, авф қилинг! Аллоҳ сизни азиз қилур. Тавозуъ бандага юқориликдан бошқани зиѐда қилмас. Бас, тавозуъ қилинг! Аллоҳ сизни юқорилатур. Садақа молга кўпайишдан бошқани зиѐда қилмас. Бас, садақа қилинг! Аллоҳ азза ва жалла сизни бой қилур», дейилган. Азизу мукаррам бўлайлик десак, авф қилишни одат қилайлик. Олий мақомга етай десак, тавозуълик бўлайлик. -- Бой-бадавлат бўлай десак, садақа қилишни одат қилайлик. Ҳадис_1213 Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Охири замонда ѐшлари кичик, ақллари паст қавм келади. Улар Қуръонни қироат қиладилар. Аммо кекирдакларидан ўтмайди. Улар одамларнинг энг яхши гапларини айтадилар. Улар диндан ўқ овдан чиққанидек чиқадилар. Уларнинг иймонлари бўғизларидан нарига ўтмайди. Бас, уларни қаерда кўрсангиз, қатл қилинг. Албатта, уларни қатл қилганларга  қиѐмат  куни  ажр  бордир»,  деганларини эшитдим». (Тўртовлари  ривоят қилишган). Шарҳ:  Бу  ҳадиси  шарифда  ҳам  олдинги  ҳадиси шарифдаги  маъно  бошқа  иборалар  ва  баъзи  изофалар  ила таъкидланмоқда. Ушбу  ҳадиси  шарифнинг  ровийлари  ҳазрати  Али розияллоҳу  анҳунинг  халифалик  даврларида  мана  шу тоифа  чиқди  деб  айтдилар.  Уларга  аввал  ҳам  айтиб ўтилганидек,  хавориж  номи  берилди. Ҳазрати  Али розияллоҳу  анҳу  аввал  уларга  хатоларини  англатиб, кўзларини  очишга  кўп  уриндилар.  Аммо  бўлмади. Улар ҳазрати  Али  розияллоҳу  анҳуни  ҳам,  бошқаларни  ҳам кофир  деб  фатво  чиқардилар  ва  уруш  бошладилар.  Шунда ҳазрати  Али  розияллоҳу  анҳу  ҳам  уларга  қарши  қаттиқ жанглар қилдилар. Шу  билан  бирга,  Али  розияллоҳу  анҳу  улар  ҳақида инсоф билан  ҳақиқатни  айтдилар. Одамлар  у  кишидан: «Улар кофирларми?»  деб сўрадилар. «Улар куфрдан  қочдилар», дедилар. «Улар мунофиқларми?»  деб  сўрадилар. «Мунофиқлар  Аллоҳни  жуда  оз  зикр  қиладилар. Анавилар  бўлса  Аллоҳни  эртаю  кеч  зикр  қиладилар», дедилар. «Улар ким?»  деб сўрадилар. «Улар  фитнага  учраб,  кўзлари  кўр,  қулоқлари  кар бўлган қавм», дедилар.   Аллоҳ  таоло Ўзи  асрасин. Демак,  Қуръони  Каримни  ўқиганидан  ғурурга  кетмай, риѐкорлик  қилмай,  қайтага  аввалгидан  ҳам  синиқ  бўлиб, эътиқодни мустаҳкам қилишга ҳаракат қилмоқ лозим экан.

Ҳадис_1209 Анас  розияллоҳу  анҳудан  ривоят қилинади: «Набий  соллаллоҳу  алайҳи  васаллам  «Аллоҳим! Сендан  ғам  босишидан,  маҳзунликдан,  ожизликдан, дангасаликдан,  қўрқоқликдан,  бахилликдан,  қарзга ботишдан  ва  одамларнинг  ғолиб  келишидан  паноҳ сўрайман»,  дер  эдилар». (Имом Термизий ривояти) Шарҳ: Биз  «ғам»  деб  таржима  қилган  сўзимиз арабчада  «ҳамм»  дейилади  ва  кутилаѐтган  ишдан  кўнгил ғаш бўлиши  ва  қўрқиш  маъносини  билдиради. Маҳзунлик  эса,  бўлиб  ўтган  ишдан  хафа  бўлишни англатади. Ожизлик  сўзининг  луғавий  маъноси  бир  нарсадан  кеч қолиш  ва  заифликни  лозим  тутишдир. Яна  бир  нарсани қилишда  камчиликка  йўл  қўйишни  ҳам  билдиради. Умумий  маънода  қудратсизликни  англатади. Дангасалик  луғатда  бир  ишни  қилишга  имкони  ва қудрати  бўла  туриб,  баданининг  роҳатини  кўзлаб,  тарк этишини  билдиради. Кўрқоқлик  ҳам  энг  ѐмон  сифатлардан  биридир.  Қўрқоқ одам  ҳар  қандай  пасткашликка  боради.  Ҳатто  шариатга, динга  хилоф  иш  қилиб  қўйиши  мумкин.  Шунинг  учун Аллоҳ  таолодан  қўрқоқликдан  ҳам  паноҳ  сўраш керак. Бахиллик  ҳам  жуда  ѐмон  хислат.  Кўп  одамнинг  бошига бало-офатларни,  фалокатларни  олиб  келадиган  сифат. Бахил  кишини  қариндош-уруғи  ҳам,  аҳли  аѐли  ҳам  ѐмон кўради. Ўзининг  охиратдаги  аҳволи  ҳам  ѐмон  бўлади. Аллоҳ  булардан  Ўзи  сакласин. Қарздорликнинг кучайиб  кетишидан  мурод  унинг оғирлашиши  ва  шиддатлашиши  бўлиб,  қарздорнинг ноилож қолишидир. Ўтган  азизларимиздан  бирлари:  «Агар  қарзнинг  ғами қалбга  кирса,  албатта,  ақлдан  унга  қайтиб  келмайдиган нарсани  чиқаради», деганлар. Одамларнинг  ғолиб  бўлиши  иборасида  эси  паст  ва  таги пастларнинг устун бўлиши кўзда тутилган. Ушбу ҳадиси шарифдаги дуо жамловчи дуолардан ҳисобланади. Зотан, разолат уч турли бўлади: нафсоний, жисмоний ва хорижий. Нафсоний разолат инсондаги нафсоний қувватларга боғлиқ бўлади. Ғам ва маҳзунлик ақлий қувватга, қўрқоқлик ғазаб қувватига, бахиллик шаҳвоний қувватга боғлиқ бўлади. Жисмоний разолат бадандаги қувватга боғлиқ бўлади. Ожизлик разолати бадандаги аъзоларда нуқсон борлигида кўпроқ юзага келади. Дангасалик разолати эса, кўпроқ бадандаги аъзолар соғсаломат ва қувват баркамол пайтида бўлади. Хорижий разолат ноўрин шиддат ва бошқаларга устунлик қилишдан иборат бўлиб, бири молга, иккинчиси мансабга боғлиқ бўлади. Ушбу дуода разолатнинг барча турларидан паноҳ тиланмоқда. Ҳадис_1210 Жубайр ибн Мутъим розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Тарафкашликка чақирган биздан эмасдир. Тарафкашлик асосида қитол қилган биздан эмасдир. Тарафкашлик йўлида ўлган биздан эмасдир», дедилар». (Абу Довуд ривояти) Шарҳ Бундан салбий маънодаги тарафкашликка даъват қилиш ҳам, унга амал қилиш ҳам ва унинг йўлида фидокорлик қилиш ҳам ҳаром эканлиги чиқади.

#Ҳадис_1218 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Муҳаммад алайҳиссалом: «Парчалаш нималигини сизга айтиб берайми? Одамлар орасида «деди»лаб чақимчилик қилишдир», дедилар». (Имом Муслим ривоят килган) Шарҳ Ҳа, чақимчилик сўйилган ҳайвоннинг аъзоларини парчалаб бўлингани каби жамият аъзоларини парчалаб бир-биридан ажратиб ташлайди. Чақимчилик тарқалган жамиятда бирлик, ҳамкорлик қолмайди. Бу эса, ҳар қандай жамият учун ўта хатарлидир. #Ҳадис_1219 Абдуллоҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қалбида бир дона ачитқи уруғи оғирлигида иймони бор одам дўзахга кирмайди. Қалбида бир дона ачитқи уруғи оғирлигида кибриѐси бор одам жаннатга кирмайди», дедилар». (Имом Муслим ва Термизий ривояти) Шарҳ Бу ҳадиси шарифда кибриѐ иймоннинг қаршисига қўйилмоқда. У дўзахга тушишга бош омил бўладиган куфрнинг ўрнига қўйилмоқда. Аслида иймон жаннатга тушишнинг бош омили, куфр дўзахга тушишнинг бош омили ҳисобланади. Ачитқи уруғи оғирлиги худди шу икки нарсада ҳисобга олинади. Аммо бу ҳадисда куфрнинг ўрнига кибриѐ қўйилибди. Шундан бу ѐмон хулқнинг қанчалар хавфли эканини англаб етмоғимиз ва ундан халос бўлиш ҳаракатида бўлмоғимиз лозим. «Ёлғон сўзларни ҳам фақат Оллоҳнинг оятларига иймон келтирмайдиган кимсаларгина тўқирлар, ана ўшалар ёлғончилардир» (Наҳл сураси 105 оят) Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Сизларга кабира гуноҳлар ҳақида хабар берайми?» деб сўрадилар. Биз: «Ҳа, айтинг, эй Аллоҳнинг расули!» дедик. Шунда у зот: «Аллоҳга бирор нарсани шерик қилмоқ, ота-онага оқ бўлмоқ, – деб суяниб тургандилар, тўғри ўтириб олиб, –  огоҳ бўлинглар, ёлғон сўз ва ёлғон гувоҳлик бермоқ», деб такрорлайвердилар, ҳатто биз: «Қанийди, жим бўлсалар-ку», деб умид қилдик» Бухорий ва Муслим ривояти Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Гумондан четланинглар. Чунки гумон сўзларнинг энг ёлғонидир!» Бухорий ва Муслим ривояти Расулуллоҳ ﷺ  дедилар: «Уч тоифа кишилар борки, Аллоҳ таоло Қиёмат куни улар билан гаплашмайди ва покламайди. Уларга қарамайди хамда улар учун аламли азоб бордир. 1) Зинокор қария. 2) Ёлғончи подшоҳ. 3) Мутакаббир камбағал» Имом Муслим ривояти (Абу Ҳурайра (р.а).дан)

#Ҳадис_1221 Ибн Аббос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Жаброил билан ўтирган эдилар. Юқоридан бир овоз эшитилди. Жаброил осмонга бурилиб қаради-да: «Бу осмоннинг эшикларидан бири, ҳеч очилмаган эди, бугун очилди. Ундан бир фаришта тушди. У бугундан бошқа ҳеч тушмаган эди. У салом берди ва: «Суюнчи, сендан аввалги Пайғамбарларга берилмаган икки нур сенга берилди, Фотиҳа сураси ва Бақара сурасининг охири. Улардан ўқиган ҳар бир ҳарфингга, албатта, (савоб ва жавоб) бериласан», деди». (Имом Муслим ривоят қилган). Шарҳ Бу ҳадиси шарифдан Фотиҳа ва Бақара сураларининг улуғ фазллари билан бирга, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига Жаброил алайҳиссаломдан бошқа фаришта ҳам келиб туришини билиб олдик. Осмоннинг ҳеч очилмаган эшиги очилиб, ундан осмондан ҳеч тушмаган фаришта тушиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга Фотиҳа ва Бақара суралари фазли ҳақида хабар бериши бу сураларнинг улуғлигини, алоҳида илоҳий эҳтимомга сазовор бўлганини яққол кўрсатиб турибди. Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ривоят қилган ҳадиси шарифда қуйидагилар айтилади:  «Убай ибн Каъб Пайғамбар алайҳиссалом ҳузурларида Фотиҳа сурасини ўқиди. Шунда у зот: «Менинг жоним тасарруфида бўлган Зот билан қасамки, Тавротда ҳам, Инжилда ҳам, Забурда ҳам, Фурқонда (Қуръонда) ҳам бунга ўхшаши туширилмаган», дедилар». Имом Ибн Ҳиббон Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қиладилар, Пайғамбар алайҳиссалом:   «Ҳар нарсанинг саноми–кўзга кўринган жойи бўлади. Бақара сураси Қуръоннинг саномидир. Ким уни ўз уйида кечаси ўқиса, уч кеча шайтон кирмайди. Ким уни кундузи ўқиса, уч кун шайтон кирмайди», деганлар. #Ҳадис_1222 Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уйларингни қабрга айлантирманглар. Бақара сураси ўқилган уйга шайтон кирмайди», дедилар». (Имом Термизий ривоят қилган). Бу ҳадиси шарифлар ҳам Қуръони Каримнинг ва Бақара сурасининг фазлини яна ҳам бошқачароқ васф қилмоқда. Барча одамлар уйларининг обод бўлишига, қабристонга ўхшаб қолмаслигига ҳаракат қиладилар. Бу мақсадни амалга ошириш учун турли-туман ишлар, сарф-харажатлар қиладилар. Бу мақсадни амалга оширишнинг энг қулай, баракали ва арзон йўли ушбу ҳадиси шарифда баѐн қилинган экан. Ҳар  бир  мусулмон  киши  ўз  уйи  обод  бўлиши,  қабрга ўхшаб  қолмаслиги  учун  Бақара  сурасини  уйида  ўқиб  турса бўлди  экан. Кишилар  ўз  уйларини  омонлик  қўрғони  бўлишини жуда  ҳам  истайдилар.  Уйда  истиқомат  қилувчиларнинг барчаси  тинч-омон  ва  хотиржам  бўлишлари  учун  барча имкониятларни  ишга  соладилар.  Айниқса,  жину шайтонлар  ѐмонлигидан  эҳтиѐт  бўлишга  алоҳида  аҳамият берадилар. Бу  мақсадга  эришишнинг  осон  ва  қулай  йўли  ҳам  ҳар ким  ўз  уйида  Бақара  сурасини  ўқиб туриши  экан. Бунга  ўхшаш ривоятлар жуда  кўп. Мисол  учун, яна  бир ривоятни  келтирайлик: Абу Убайд ривоят қилади: «Бир  одам  намозда  Бақара  ва  Оли  Имрон  сураларини ўқибди.  Намозини  тугатганидан  кейин  ҳазрати  Каъб розияллоҳу  анҳу  унга: «Бақара»  билан  «Оли  Имрон»ни  ўқидингми?»  дедилар. . «Ҳа»,  деди. «Менинг  жоним  қудрат  қўлида  бўлган  Зот  билан қасамки,  бу  икковида  у  билан  дуо  қилса  мустажоб бўладиган  Аллоҳнинг исми  бор», дедилар.   «Менга  ўргатиб қўйинг»,  деди. Ҳазрати  Каъб  розияллоҳу  анҳу: «Йўқ,  ўргатмайман,  унинг  хабарини  сенга  айтсам, ўзингни  ҳам,  мени  ҳам  ҳалок  қиладиган  дуо  қилиб қўймагин», дедилар. Имом Бухорий  ривоят қиладилар: «Усайд  ибн  Ҳузайр  розияллоҳу  анҳу  кечаси  Бақара сурасини  ўқиѐтган  эди.  Яқинида  оти  боғлиқ  турар  эди. Бирдан  от  типирчилаб  қолди.  Қироатдан  тўхтаган  эди,  от ҳам  яна  тўхтади.  Яна  ўқиган  эди,  от  ҳам  типирчилади. Ўғли  Яҳѐ  яқинида  ухлаб  ѐтарди.  От  босиб  олмасин,  деб бориб,  уни  қўлига  олди  ва  бошини  осмонга  кўтарди. Тонг отгандан сўнг ҳодисани Пайғамбар алайҳиссаломга сўзлаб берди. У киши: «Ўқи, эй Ибн Ҳузайр», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, Яҳѐни босиб олмасин, деб қўрқдим, унинг яқинида эди. Бошимни кўтариб, унинг олдига бордим. Осмонга қарасам, булутга ўхшаш нарса, ичида чироққа ўхшаган нарсалар ҳам бор. Уларни кўрмай деб чиқиб кетдим», деди. Пайғамбар алайҳиссалом: «У нималигини биласанми?» дедилар. «Йўқ», деди. У зоти бобаракот: «Улар сенинг овозингга келган фаришталар, агар тонг отгунча ўқийверганингда одамлар уларга назар солса бўларди. Улар бекинмасдилар», дедилар».