Предыдущая публикация
ЙỶКСÖ ДЕН РВЕЗЕ
(йомак)
Лемда эҥер вӱд серын ик ялыштыже марий рвезе шкет кодын илен. Ача – аважын ик эргыже лу ияшак тулыкеш кодын. Кугу шем кожлашке поҥго погаш каймыштлан, ынде пеш шуко ий эртен. Тидын деч вара Эчу нуным ик ганат ужын огыл. Ял калык тӱшкан погынен, чыла вере кычал пытареныт, нигуштат, нигȍат нимом ужын – колын огытыл. Вот тыгеракын лу ияш Эчу шкетын кодын. Родо тукымжат лийын огыл ала – мо, тудын деке иктат толын тӱкнен огытыл. Пȍчай Кргорий гына поро кумылжым шылтыде шке мȍнгыжȍ илаш ӱжын, но Эчу кидшым веле лупшалын: «Тыште шочынам, тыште колем!», - манын.
Тиде йомак акрет годмак лийын манын каласкаленыт. Кузе, мо лиймыжым чыла ом пале, но илышын ик чын падрашыжым шкемын илышышкем пурташ тȍчышым. Ала тыланетат сай урок шотеш йȍрышȍ лиеш? Туге гын сайынрак шич да колышт веле:
Эчук ача ден аважым йомдарымеке, йȍршын кушмыжым чарнен. Чурийжат весеммыла койын – чыла моторжо йомын, сур тӱсым налын. Капшат ик метырат пеле лишкан кушмыжым чарнен шогалын. Ошкылмыжат пырдыж шагат йылмым ушештарен. Икманаш, ял калык тудын деч тупынь савырнаш тӱҥалын, йȍратен огытыл. Йоча шамычшат тудым вашлийын: «Ия толеш, ия толеш!», - манын чарайолыштым куржыктеныт. Кугуракышт саламлымылан вуйыштым савен, мут деч посна эртен кайеныт.
Вет Эчук шот денже пеш ару, чын да поро айдеме кушкын. Шке мȍҥгыштыже коля шамычымат поктылаш тоштын огыл. Варажым нунын дене мутланашат тунемын. Шукыжым эре колым кучен коштын. Кеҥежым емыжм поген, шыже велеш – поҥгым. Пӱртӱс дене пеш чот кылым кучен илен. Садланак, наверне, тудын порылыкшо пӱртӱс да янлык шамыч дечын. Шкет илаш пешак йокрок. Кушкын шумекше Эчук тидын шотышто утыр шонкалаш тӱҥалын. Но мом ыштет? Ỷдыр шамычшат тудын ӱмбаке ончалын огытыл.
Ик кеҥеж кечын, Лемда серыште колым кучен шинчылтме годым, изи коля игым кидыштыже шижын колтен. Тудым парня денже ниялтен, шудо коклашке колтен. А тудыжо пискля йӱкшȍ дене Эчуклан васара: «Эчук, ончал теве могай ӱдыр йӱштылеш? Пуро ваштарешыже, ит аптыране!».
Тудыжат тышке – тушко ончыштеш, кычалеш. Йӱксȍ дечын молыжо нигȍат огеш кой? Изи коля адакат йол воктекыже легылден, тидын нергенак васара…
Эчук нимолан ȍрын, тувыржым кудаш кудалтен, Лемда вӱдышкȍ шуҥгалтеш. Ош мотор йӱксȍ виян шулдыржо дене лупшалын, Эчук могырышкыла лишемеш. Рвезе йӱксын ош пыстылжым гына тӱкалтен шукта, тунамак йӱксȍ мотор ӱдырыш савырна. Кӱдырчȍ ден волгенче икганаште волгалтарен рашкалта. Эчукынат кап – кылже йȍршын вашталт кая: кужу кап – кылан, мотор, самырык рвезышке савырна. Чевер кече воштылалын мланде ӱмбачын куанен ончен. Изи ший кол шамыч вӱдыштȍ йырым йыр тȍрштыл модыныт. Леве шыма мардеж лектын, ломбо лышташым тарватен, йӱксȍ - ӱдыр ден Эчукым шыматеныт. Öрдыж гыч ончалат гын веле чыла тидым умлен кертат. Ончал теве, илыш могай сай! Йȍратымашын вийже – курык гай!
Йӱштылын юарлымеке, ужар шудан серышке лектын, Эчук ӱдырын шинчашкыже ончалын, вик йодышым пуэн: кузе тыгай мотор ӱдыр мый декем лишем кертын? Чыланат мыйым койдареныт, лишемаш йырненыт. А вот тый мый дечем кораҥын отыл, лишемынат веле. А йӱксȍ – ӱдыр кидшым кавашкыла шуялтен, пеш ныжылгын каласен: «Эчукем, тый тӱняштыжат эн поро, эн чын, эн мотор рвезе улат! Изи коля тыйын нергенет чыла, чыла мыланем каласкален. Икманаш, тыйын нергенет мый чыла палем».
Тунам Эчук аптыранымыже дене шке йӱкшымат ыш кол: « А тый, Йӱксем, мыйын чурием ужынат? Могай шучко мый улам?!
Чурий, чурий, манеш удыр, а шӱм – чонетше тыйын могай мотор,палет? Тый тидын нерген иктаж – кунам шоналтенат? Вет тыйын поро шӱметше шȍртньȍ дечын шӱдȍ пачаш шергырак! Могай тый шучко? Тый эн мотор айдеме улат. От ӱшане? Айда, ончал теве Лемдан ӱшык вӱдышкыже. Ужат, могай мотор рвезе тый улат: кужу капан, лопка туп – вачан, ушан чуриян!
Чынак, Эчук шкежым воштончыш семын вӱдыштȍ ужын, тевак мландын шупшмо вийжым йомдара. Умшажым, колым вӱд гыч серышке луктын пыштыме семын, почын – петыркален, ала – кузе кок мутым гына пелештен кертын: «Юмо серлаге»…
Арам огыл улмаш калыкыште: «Йȍратымаш тӱням арала», - манын ойлат. Тиде - кȍргȍ вий йȍратымаш нерген мут кая! Йомак йомак дене. А йомакыште – изи мȍр! Южгынам изи тамле мȍржат илышлан кӱлеш корным ойыра. Кȍ умлышыжо умла, а кȍ огеш умло гын, тудлан тиде огешат кӱл… Йомак умбак – мый тембак!
20. 02. 2024 ий.
Следующая публикация
Комментарии 11