SAKKIZINCHI JUZ’.

*************************
۱۱۱.
وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتَىٰ وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلًا مَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ
111. Agar biz ularga farishtalarni tushirsak va o‘liklar (qabrlaridan tirilib kelib) ularga gapirsalar hamda barcha narsani (xaloyiqni) ularning oldida ochiq-ayon to‘plasak ham, iymon keltiruvchi bo‘lmaydilar, magar Alloh xohlasagina (iymon keltirurlar). Lekin ularning ko‘plari (buni) bilmaydilar.
نَزَّلَ—
tushirmoq;
كَلَّمَ—
gaplashmoq (k.bilandir); gapirmoq;
حَشَرَ—
bir joyga yig'moq, to'plamoq;
قُبُلٌ—
old, old tomon; ~ من oldindan;
جَهِلَ—
1) ahmoq bo'lmoq; 2) nodon, johil bo'lmoq; 3) o'ylamay qilingan bo'lmoq; 4) bilmaslik;
——————
۱۱۲.
وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الْإِنْسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا ۚ وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ ۖ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ
112. Shuningdek, har bir payg‘ambar uchun insu jin(dan bo‘lgan) shaytonlarni dushman qilib qo‘ydik. Ular bir-birlarini aldash uchun go‘zal (yaltiroq) so‘zlar bilan vasvasa qiladilar. Agar Parvardigoringiz xohlasa, unday qilmagan bo‘lur edilar. Bas, ularni tuhmat, bo‘htonlari bilan birga tark qiling!
وَكَذَٰلِكَ—
Shuningdek;
لِكُلِّ—
har biri uchun;
نَبِيٍّ—
Payg'ambar;
عَدُوٌّ—
ko'p. أَعْدَاءٌ dushman, yov, g'anim;
إِنْسٌ—
odamlar, insoniyat, odamzot;
وَحَى—
1) biror his uyg'otmoq; shun. 2) xabar bermoq;
بَعْضُهُمْ إِلَىٰ بَعْضٍ—
bir birlariga;
زَخْرَفَ—
yasatmoq, bezatmoq, bezak bermoq; القول~ bejamador (balandparvoz) gapirmoq;
غُرُورٌ—
1) aqlni yo'qotgan holat, puch xayollarga berilish; 2) manmanlik, takabburlik, mag'rurlik;
وَذَرَ—
tinch qo'ymoq, tark etmoq;
إِفْتَرَى—
to'qib chiqarmoq, bo'hton qilmoq (k.gadir على);
——————
۱۱۳.
وَلِتَصْغَىٰ إِلَيْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ وَلِيَرْضَوْهُ وَلِيَقْتَرِفُوا مَا هُمْ مُقْتَرِفُونَ
113. Unday so‘zlarga oxiratga ishonmaydigan kimsalarning dillari moyil bo‘lishi uchun va o‘sha so‘zlarga rozi bo‘lishib, o‘zlari qilmoqchi bo‘lgan gunohlarini qilishlari uchun (u shaytonlar vasvasa qiladilar).
صَغِىَ)—
qar. صَغَا =
صَغَا—
og'moq (n.gadir); quloq osmoq (k.gadir الى);
فُؤَادٌ—
1) yurak, qalb; 2) aql;
رَضِىَ—
1) rozi bo'lmoq, mamnun bo'lmoq, rohatlanmoq (n.dandir بـ , عن);
إِقْتَرَفَ—
qilmoq (n.nidir yomonroq);
مُقْتَرِفٌ—
1. bajaruvchi; 2. aybdor;
I z o h . Rivoyat qilishlaricha, Makka mushriklari payg‘ambar alayhis-salomga o‘zining payg‘ambarligini isbotlash uchun yahudiy, nasroniylardan hakam tayinlashni taklif qilganlarida quyidagi oyat nozil bo‘lgan ekan.
——————
۱۱۴.
أَفَغَيْرَ اللَّهِ أَبْتَغِي حَكَمًا وَهُوَ الَّذِي أَنْزَلَ إِلَيْكُمُ الْكِتَابَ مُفَصَّلًا ۚ وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ ۖ فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ
114. (Ey Muhammad, ularga ayting): «Allohdan o‘zgani hakam qilib olaymi?! Axir Uning O’zi sizlarga bu Kitob (Qur’onni) mufassal nozil qilgan zot-ku?» Biz Kitob bergan kimsalar (yahudiy va nasroniylar) uning (Qur’onning) Parvardigoringizdan haqqi rost nozil qilinganini bilurlar. Bas, hargiz shak-shubha qilguvchilardan bo‘lmang!
إِبْتَغَى—
istamoq, xohlamoq;
أَفَغَيْرَ اللَّهِ أَبْتَغِي حَكَمًا—
«Allohdan o‘zgani hakam qilib olaymi?!»;
مُفَصَّلٌ—
batafsil, mufassal;
آتَى—
bermoq, olib kelmoq, keltirmoq;
وَالَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ—
Biz ularga Kitob bergan kimsalar;
مُنَزَّلٌ—
nozil qilingan;
حَقٌّ—
haqiqiy, asl, chin; to'g'ri, adolatli;
يَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِنْ رَبِّكَ بِالْحَقِّ—
uning (Qur’onning) Parvardigoringizdan haqqi rost nozil qilinganini bilurlar;
إِمْتَرَى—
shubhalanmoq (n.dadir فى);
فَلَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِينَ—
Bas, hargiz shak-shubha qilguvchilardan bo‘lmang!;
——————
۱۱۵.
وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا ۚ لَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ ۚ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
115. Parvardigoringizning so‘zlari sidqu adolatda komil bo‘ldi. Uning so‘zlarini o‘zgartirguvchi yo‘qdir. U eshitguvchi, bilguvchidir.
تَمَّ—
1) to'liq, mukammal bo'lmoq; 2) tugamoq, tamom bo'lmoq; 3) bajarilmoq, ado etilmoq;
صِدْقٌ—
1) to'g'rilik, haqqoniylik, samimiylik; 2) haqiqat; ~ بـ haqiqatan; ـا ~ tog'risi;
عَدْلٌ—
1 1) adolat, haqqoniyat; beg'arazlik; ـا ~ yoki ~ بـ adolat bilan, haqqoniy ravishda; 2) to'g'rilik, vijdonlilik, haqqoniyat; 3) (izohlovchi sifatida) to'g'ri, adolatli;
مُبَدِّلٌ—
o‘zgartirguvchi;
سَمِيعٌ—
tinglovchi, eshituvchi; ~ ال hamma narsani eshitib turuvchi (Allohning sifati);
عَلِيمٌ—
bilimdon, xabardor; ~ ال dono; har narsadan xabardor (Alloh haqida);
——————
۱۱۶.
وَإِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ۚ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ
116. Yer yuzidagi kimsalarning juda ko‘plariga itoat qiladigan bo‘lsangiz, sizni Allohning yo‘lidan ozdirurlar. (Zotan) ular faqat gumonlarigagina ergashurlar va faqat aldaydilar, xolos.
أَطَاعَ—
bo'ysunmoq, quloq solmoq;
وَإِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ—
Yer yuzidagi kimsalarning juda ko‘plariga itoat qiladigan bo‘lsangiz;
أَضَلَّ—
1) yo'ldan urmoq; zalolatga olib bormoq, adashtirmoq;
يُضِلُّوكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ—
sizni Allohning yo‘lidan ozdirurlar;
إِتَّبَعَ—
ergashmoq;
ظَنَّ—
1) ўйламоқ; 2) гумон қилмоқ;
إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ—
ular faqat gumonlarigagina ergashurlar;
خَرَصَ—
yolg'on gapirmoq, aldamoq;
وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ—
va faqat aldaydilar, xolos;
——————
۱۱۷.
إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ مَنْ يَضِلُّ عَنْ سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ
117. Albatta, Parvardigoringiz Uning yo‘lidan adashgan kimsalarni juda yaxshi bilguvchidir va U haq yo‘lda yurguvchilarni ham juda yaxshi bilguvchidir.
عَلِمَ—
I а عِلْمٌ 1) bilmoq (n.nidir), biluvchi, xabardor bo'lmoq;
ضَلَّ—
adashmoq;
مُهْتَدٍ—
to'g'ri yo'ldan boruvchi, hidoyat topgan;
——————
۱۱۸.
فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ إِنْ كُنْتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ
118. Bas, agar Allohning oyatlariga iymon keltirguvchi bo‘lsangizlar, Allohning nomi zikr qilingan narsalardan (ya’ni Allohning nomi aytilib so‘yilgan hayvonlarning go‘shtidan) yeyaveringlar.
فَكُلُوا—
yeyaveringlar;
مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ—
Unda Allohning nomi zikr qilingan narsalardan;
إِنْ كُنْتُمْ بِآيَاتِهِ مُؤْمِنِينَ—
Bas, agar Allohning oyatlariga iymon keltirguvchi bo‘lsangizlar;
——————
۱۱۹.
وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ ۗ وَإِنَّ كَثِيرًا لَيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِينَ
119. Allohning nomi zikr qilingan narsalardan nima uchun yemas ekansizlar?! Axir U sizlarga harom qilingan narsalarni mufassal bayon qilgan-ku. Magar muztar bo‘lib qolgan holingizdagana (u narsalardan yeyishingiz mumkin). Shubhasiz, ko‘p (kishilar) o‘z hoyu-havaslari bilan bilmagan hollarida (o‘zlarini) yo‘ldan ozdirurlar. Albatta, Parvardigoringiz bunday tajovuzkor kimsalarni juda yaxshi bilguvchidir.
وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا—
nima uchun yemas ekansizlar?!;
مِمَّا—
narsalardan;
ذُكِرَ—
majh.fe'l. zikr qilinmoq;
مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ—
Allohning nomi zikr qilingan narsalardan;
فَصَّلَ—
mufassal bayon qilmoq;
حَرَّمَ—
1) harom deb e'lon qilmoq; 2) ta'qiqlamoq; 3) tashlamoq, to'xtatmoq;
وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ—
Axir U sizlarga harom qilingan narsalarni mufassal bayon qilgan-ku;
إِضْطِرَارٌ—
1) majburiylik; zaruriyat; 2) majbur bo'lish;
إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ—
Magar muztar bo‘lib qolgan holingizdagana (u narsalardan yeyishingiz mumkin);
أَضَلَّ—
1) yo'ldan urmoq; zalolatga olib bormoq, adashtirmoq;
بِأَهْوَائِهِمْ—
o‘z hoyu-havaslari bilan;
بِغَيْرِ عِلْمٍ—
bilmagan hollarida;
وَإِنَّ كَثِيرًا لَيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ—
Shubhasiz, ko‘p (kishilar) o‘z hoyu-havaslari bilan bilmagan hollarida (o‘zlarini) yo‘ldan ozdirurlar;
عَلِمَ—
I а عِلْمٌ 1) bilmoq (n.nidir), biluvchi, xabardor bo'lmoq;
إِعْتَدَى—
suiqasd qilmoq, hujum qilmoq (k.gadir); tavovuz qilmoq; adovat ko'rsatmoq; kuch ishlatmoq (k.ningdir ustidan على);
بِالْمُعْتَدِينَ—
tajovuzkorlarni;
إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِينَ—
Albatta, Parvardigoringiz bunday tajovuzkor kimsalarni juda yaxshi bilguvchidir;
——————
۱۲۰.
وَذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَبَاطِنَهُ ۚ إِنَّ الَّذِينَ يَكْسِبُونَ الْإِثْمَ سَيُجْزَوْنَ بِمَا كَانُوا يَقْتَرِفُونَ
120. Gunohning ochig‘ini ham, maxfiysini ham tark qilingiz! Albatta, gunoh qilguvchi kimsalar o‘zlari qilib o‘tgan gunohlariga jazo olajaklar.
وَذَرَ—
tark etmoq;
ظَاهِرٌ—
1.1) aniq; ravshan, oydin; ko'rinib turgan; zohiran; 2) tashqi, zohiriy; 2. 1) tashqi ko'rinish, ochiqlik; 2) tashqi tomon;
إِثْمٌ ko'p آثَامٌ—
1) gunoh; مميت ~ halokatli gunoh; 2) ayb; nojo'ya ish; jinoyat;
بَاطِنٌ—
1. 1) ichki; 2) maxfiy, sirli, yashirin; ﺎ~ ichida, sirli ravishda, yashirincha; 2. ichki tomon; o'rta;
كَسَبَ—
qilmoq, amalga oshirmoq (jinoyat); اثما ~ gunoh qilmoq;
سَيُجْزَوْنَ—
jazo olajaklar;
إِقْتَرَفَ—
qilmoq (n.nidir yomonroq);
بِمَا كَانُوا يَقْتَرِفُونَ—
o‘zlari qilib o‘tgan narsalari bilan;
——————
۱۲۱.
وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ ۗ وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَىٰ أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ ۖ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ
121. Allohning nomi zikr qilinmagan narsalardan yemangiz! Zotan, bu ish itoatsizlikdir. Albatta, shaytonlar o‘z do‘stlarini (ya’ni mushriklarny) sizlar bilan janjallashishlari uchun vasvasaga solurlar. Agar ularga bo‘yinsunsangizlar, hech shak-shubhasiz mushriklardan bo‘lib qolursizlar.
فِسْقٌ—
buzg'unchilik, axloqsizlik;
لَيُوحُونَ—
vasvasaga solurlar;
جَادَلَ—
bir-biriga isbotlamoq, bahslashmoq (n.dir haqida فى);
——————
۱۲۲.
أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا ۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِرِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
122. Avval o‘lik (kofir) bo‘lgan, so‘ngra biz uni (dinga hidoyat qilish bilan) tiriltirib, unga odamlar orasida o‘zi bilan birga olib yuradigan nurni (iymonni) berib qo‘yganimiz bir kishi — zulmatlarda qolib ketgan va undan hech chiquvchi bo‘lmagan kimsaga o‘xshaydimi?! (Mo‘minlarga iymonlari qanday chiroyli ko‘rinsa), kofirlarga ham qilayotgan amallari ana shunday chiroyli qilib ko‘rsatib qo‘yildi.
أَحْيَا—
tiriltirmoq, jon kirgizmoq;
مَشَى—
1) bormoq, yurmoq, harakat qilmoq;
مَثَلٌ—
misol, namuna;
ظُلْمَةٌ ko'p ظُلُمَاتٌ—
qorong'ulik, zimiston;
خَارِجٌ—
chiquvchi;
زَيَّنَ—
bezamoq; yasatmoq; ziynat bermoq;
——————
۱۲۳.
وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَا فِي كُلِّ قَرْيَةٍ أَكَابِرَ مُجْرِمِيهَا لِيَمْكُرُوا فِيهَا ۖ وَمَا يَمْكُرُونَ إِلَّا بِأَنْفُسِهِمْ وَمَا يَشْعُرُونَ
123. (Xuddi Makka zodagonlarini fosiq-itoatsiz kimsalar qilganimiz kabi) har bir qishloqda o‘sha joyning kattalarini hiyla-nayranglar qiladigan jinoyatchilar qilib qo‘ydik. Ular faqat o‘zlarinigina aldaydilar, xolos, lekin o‘zlari sezmaydilar.
وَكَذَٰلِكَ—
Shuningdek;
فِي كُلِّ قَرْيَةٍ—
har bir qishloqda;
أَكَابِرَ—
Kattalari;
مُجْرِمِيهَا—
Jinoyatchilari;
لِيَمْكُرُوا فِيهَا—
U erda makr hiyla qilishlari uchun;
وَمَا يَمْكُرُونَ إِلَّا بِأَنْفُسِهِمْ—
Ular faqat o'zlarinigina aldaydilar;
وَمَا يَشْعُرُونَ—
O'zlari sezmaydilar;
——————
۱۲۴.
وَإِذَا جَاءَتْهُمْ آيَةٌ قَالُوا لَنْ نُؤْمِنَ حَتَّىٰ نُؤْتَىٰ مِثْلَ مَا أُوتِيَ رُسُلُ اللَّهِ ۘ اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ ۗ سَيُصِيبُ الَّذِينَ أَجْرَمُوا صَغَارٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعَذَابٌ شَدِيدٌ بِمَا كَانُوا يَمْكُرُونَ
124. Qachon ularga (Muhammad alayhis-salomning payg‘ambar ekanligi haqida) biron oyat kelsa: «To bizga ham Allohning payg‘ambarlariga berilgan oyatlarga o‘xshash oyatlar berilmaguncha hargiz iymon keltirmaymiz», deydilar. Alloh payg‘ambarlik vazifasini qaerga qo‘yishni yaxshiroq bilguvchidir. Yaqinda bunday jinoyatkorlarga qilib o‘tgan hiyla-nayranglari sababli Alloh huzurida xorlik va qattiq azob yetajakdir.
أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ—
Risolatini qayerga qo'yishni bilguvchiroq;
أَصَابَ—
duchor bo'lmoq; musibat etmoq;
أَجْرَمَ—
jinoyat qilmoq, jinoyatchi bo'lmoq;
صَغَارٌ—
1) nafratlanish, mensimaslik; 2) tahqirlash; obro'sizlantirish;
مَكَرَ—
aldamoq, makr qilmoq (k.gadir qarshi ب);
——————
۱۲۵.
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ ۖ وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ ۚ كَذَٰلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ
125. Alloh kimni hidoyat qilishni istasa uning ko‘nglini Islom uchun keng qilib qo‘yar. Kimni adashtirishni istasa, uning ko‘nglini xuddi osmonga ko‘tarilib ketayotgandek, tor va tang qilib qo‘yar. Shuningdek, Alloh iymonsiz kimsalarga razolatni (g‘olib) qilur.
فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ—
Alloh kimni hidoyat qilishni istasa;
شَرَحَ—
ochmoq; الله صدره ~ Qur'on. Alloh uning (Muhammad s.a.v.ning) ko'ksini ochdi (haqiqatni idrok qilish uchun);
يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ—
uning ko‘nglini Islom uchun keng qilib qo‘yar;
وَمَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ—
Kimni adashtirishni istasa;
أَرَادَ—
xohlamoq, istamoq;
أَضَلَّ—
adashtirmoq;
ضَيِّقٌ—
1) tor, tarang; 2) tang, xijolat tortgan (n.dandir ب );
حَرَجٌ—
1) qiyinlik, mushkullik, tang holat;
يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقًا حَرَجًا—
Uning ko'ksini tor va tang qilib qo'yadi;
صَعَّدَ—
uzoq ko'tarilmoq, chiqmoq;
كَأَنَّمَا يَصَّعَّدُ فِي السَّمَاءِ—
xuddi osmonga ko‘tarilib ketayotgandek;
رِجْسٌ—
1) kir, yaramaslik, jirkanchlik, qabihliklar; 2) yomon, yaramas qiliq; jinoyat;
I z o h . Mazkur oyat Qur’on osmondan tushganligining dalillaridan biridir. Darvoqe, Makka va uning atroflari cho‘lu sahrolardan iborat bo‘lib, u yerlarda baland tog‘lar yo‘qdir. Bu oyatda esa osmonga ko‘tarilayotganda dilning tor va tang bo‘lishi, ya’ni nafas olish qiyinlashishi aytilmoqda. Osmonga ko‘tarilgan sari havo siyraklashib, nafas olish qiyinlashishini bilish uchun esa yo baland toqqa chiqib ko‘rish, yoki uchoqlarda uchish kerak. Makka sharoitida esa har ikki imkoniyat ham yo‘q edi. Demak, bu oyatlar yerninggina emas, balki osmonlarning ham sir-asroridan xabardor bo‘lgan zot tarafidan kelgan ekan.
——————
۱۲۶.
وَهَٰذَا صِرَاطُ رَبِّكَ مُسْتَقِيمًا ۗ قَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ
126. Mana shu Parvardigoringizning To‘g‘ri Yo‘lidir. Eslatma-ibrat olguvchi qavm uchun oyatlarni batafsil qildik.
صِرَاطٌ—
Qur'on. yo'l (sol. سِرَاطٌ); shun. ال~ المستقيم to'g'ri yo'l; ... وجد ~ـا مستقيما فى ko'chma. …ga to'g'ri yo'l topmoq;
مُسْتَقِيمٌ—
to'g'ri, tekis;
فَصَّلَ—
mufassal bayon qilmoq;
ذَكَّرَ—
eslatmoq;
——————
۱۲۷.
لَهُمْ دَارُ السَّلَامِ عِنْدَ رَبِّهِمْ ۖ وَهُوَ وَلِيُّهُمْ بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
127. Ular uchun Parvardigorlari huzurida doru-s-salom — tinchlik diyori (ya’ni jannat) bordir. U zot (Alloh) qilib o‘tgan yaxshi amallari sababli ularning do‘stidir.
دَارُ السَّلَامِ—
Tinchlik diyori;
وَهُوَ وَلِيُّهُمْ—
U zot (Alloh) ularning do‘stidir;
بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ—
qilib o‘tgan yaxshi amallari sababli;
——————
۱۲۸.
وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ ۖ وَقَالَ أَوْلِيَاؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَبَلَغْنَا أَجَلَنَا الَّذِي أَجَّلْتَ لَنَا ۚ قَالَ النَّارُ مَثْوَاكُمْ خَالِدِينَ فِيهَا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ ۗ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ
128. (Ey Muhammad, eslang: Alloh) ularning barchalarini to‘playdigan kunda: «Ey jinlar jamoasi, insonlardan juda ko‘pini (adashtirdingiz), der». Shunda u jinlarning insonlardan bo‘lgan do‘stlari: «Parvardigoro, bizlar bir-birimizdan foydalandik va O’zing biz uchun belgilab qo‘ygan ajalimizga yetib keldik», deganlarida, Alloh aytur: «Joyingiz do‘zaxdir! Unda abadiy qolursiz, magar Allohniig xoxishi bilangina (chiqishingiz mumkin)». Albatta, Parvardigoringiz hikmat va bilim sohibidir.
حَشَرَ—
bir joyga yig'moq, to'plamoq;
جَمِيعٌ—
hammasi, jami; ـا ~ jami bo'lib, birgalikda; to'laligicha;
مَعْشَرٌ—
yig'ilish, jamoat;
إِسْتَكْثَرَ—
1) mo'l, ko'p sonli, haddan tashqari ko'p; 2) ko'paytirmoq;
أَوْلِيَاؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ—
Ularning insonlardan bo'lgan do'stlari;
إِسْتَمْتَعَ—
foydalanishga urinmoq (n.dandir بـ); foydalanmoq, rohatlanmoq (n.dandir بـ)
بَعْضُنَا بِبَعْضٍ—
bir birlarimiz bilan;
بَلَغَ—
1) yetmoq (n.gadir); etib kelmoq; 2) oxirgi chegaragacha yetmoq;
أَجَلٌ ko'p آجَالٌ—
1) oraliq, vaqt oralig'i; 2) oxirgi chegara; muddat; 3) ajal, oxiri (hayotning);
أَجَّلَ—
1) kechiktirmoq, keyingi muddatga qoldirmoq; 2) muddat belgilamoq;
مَثْوًى—
manzilgoh, turar joy;
خَالِدٌ—
abadiy, o'lmas;
إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ—
Albatta, Parvardigoringiz hikmat va bilim sohibidir;
——————
۱۲۹.
وَكَذَٰلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضًا بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ
129. Shuningdek, qilib yurgan gunoxlari sababli zolim kimsalarni bir-birlariga do‘st qilib qo‘yurmiz.
وَكَذَٰلِكَ—
Shuningdek;
نُوَلِّي—
do‘st qilib qo‘yurmiz;
بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ—
qilib yurgan gunoxlari sababli;
——————
۱۳۰.
يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي وَيُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هَٰذَا ۚ قَالُوا شَهِدْنَا عَلَىٰ أَنْفُسِنَا ۖ وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَشَهِدُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ
130. Ey jin va ins jamoasi, sizlarga o‘zlaringizdan bo‘lgan payg‘ambarlar Mening oyatlarimni so‘zlagan ia sizlarni mana shu (ya’ni qiyomat) kuningizdagi uchrashuvdan qo‘rqitgan hollarida kelmadilarmi? Ular: «O’zimizning ziyonimizga guvohmiz (ya’ni, o‘sha payg‘ambarlar kelgan edi)», dedilar. Ularni hayoti dunyo aldab qo‘ydi va kofir ekanliklari haqida o‘zlariga qarshi guvohlik berdilar.
يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ—
Ey jin va ins jamoasi;
أَلَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ—
sizlarga o‘zlaringizdan bo‘lgan payg‘ambarlar kelmaganmidi;
قَصَّ—
aytib bermoq, hikoya qilib bermoq, bayon qilmoq (k.gadir على);
أَنْذَرَ—
1) pand-nasihat qilmoq, ogohlantirmoq, ogoh qilmoq; xabardor qilmoq; 2) oldindan xabar bermoq;
لِقَاءٌ—
uchrashuv, ko'rishuv;
شَهِدَ—
guvoh bo'lmoq (n.gadir);
عَلَىٰ أَنْفُسِنَا—
O'zimizga qarshi;
غَرَّ—
maftun qilmoq, yo'ldan ozdirmoq, yo'ldan urmoq; aldamoq;
كَانَ—
1) bo'lmoq, mavjud bo'lmoq, bor bo'lmoq; 2) yuz bermoq, sodir bo'lmoq;
——————
۱۳۱.
ذَٰلِكَ أَنْ لَمْ يَكُنْ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَىٰ بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ
131. Bunga (ya’ni, avval payg‘ambarlar yuborib ogohlantirishga) sabab, Parvardigoringizning aholisi g‘ofil bo‘lgan qishloq-shaharlarni zulm bilan halok qilguvchi emasligidir.
ذَٰلِكَ—
o'sha;
أَنْ لَمْ يَكُنْ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَىٰ بِظُلْمٍ—
Parvardigoringiz qishloq-shaharlarni zulm bilan halok qilguvchi emasligidir;
وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ—
aholisi g‘ofil;
——————
۱۳۲.
وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا ۚ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ
132. Har kim uchun qilgan amallaridan darajot-savoblar bor. Parvardigoringiz ularning qilayotgan amallaridan g‘ofil emasdir.
وَلِكُلٍّ—
hamma uchun;
دَرَجَةٌ—
1) daraja; 2) martaba; 3) baho;
مِمَّا—
narsalardan;
عَمِلَ—
I а عَمَلٌ 1) qilmoq, tayyorlamoq; bajarmoq, ado etmoq;
وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ—
Robbingiz g'ofil emasdir;
——————
۱۳۳.
وَرَبُّكَ الْغَنِيُّ ذُو الرَّحْمَةِ ۚ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَسْتَخْلِفْ مِنْ بَعْدِكُمْ مَا يَشَاءُ كَمَا أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ
133. Parvardigoringiz behojat va mehribondir. (Ey zolimlar), agar xoxlasa xuddi sizlarni boshqa qavmning zurriyotidan paydo qilgani kabi sizlarni ketkazib, ortingizdan istagan xalqni xalifa — o‘rinbosar qilur.
غَنِىٌّ—
boy, badavlat; behojat;
ذُو الرَّحْمَةِ—
Raxmat sohibi;
أَذْهَبَ—
1) uzoqlashtirmoq; 2) olib ketmoq, ketkazmoq;
وَيَسْتَخْلِفْ—
o'rinbosar qiladi;
مِنْ بَعْدِكُمْ—
Sizlardan keyin;
كَمَا أَنْشَأَكُمْ مِنْ ذُرِّيَّةِ قَوْمٍ آخَرِينَ—
xuddi sizlarni boshqa qavmning zurriyotidan paydo qilgani kabi;
——————
۱۳۴.
إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَآتٍ ۖ وَمَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ
134. Albatta, sizlarga va’da qilinayotgan narsa (qayta tirilish, oxirat, qiyomat kuni) hech shak-shubhasiz keluvchidir. Sizlar (Allohni) ojiz qila olguvchi emassiz.
إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَآتٍ—
Albatta, sizlarga va’da qilinayotgan narsa kelguvchidir;
وَمَا أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ—
Sizlar (Allohni) ojiz qila olguvchi emassiz;
——————
۱۳۵.
قُلْ يَا قَوْمِ اعْمَلُوا عَلَىٰ مَكَانَتِكُمْ إِنِّي عَامِلٌ ۖ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ تَكُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِ ۗ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ
135. Ayting (ey Muhammad): «Ey qavmim, joyingizdan jilmay (ya’ni kufringizdan qaytmay) amalingizni qilavering. Men ham (Parvardigorim buyurgan) amalni qilguvchiman. Bas, yaqinda oxirat diyoridagi oqibat kimning foydasiga bo‘lishini bilajaksiz». Shubhasiz, zolim kimsalar najot topmaslar.
اعْمَلُوا عَلَىٰ مَكَانَتِكُمْ—
joyingizdan jilmay amalingizni qilavering;
إِنِّي عَامِلٌ—
Men ham amalimni qilguvchiman;
فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ—
Bas, yaqinda bilasizlar;
مَنْ تَكُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِ—
oxirat diyoridagi oqibat kimning foydasiga bo‘lishini;
إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ—
Shubhasiz, zolim kimsalar najot topmaslar;
——————
۱۳۶.
وَجَعَلُوا لِلَّهِ مِمَّا ذَرَأَ مِنَ الْحَرْثِ وَالْأَنْعَامِ نَصِيبًا فَقَالُوا هَٰذَا لِلَّهِ بِزَعْمِهِمْ وَهَٰذَا لِشُرَكَائِنَا ۖ فَمَا كَانَ لِشُرَكَائِهِمْ فَلَا يَصِلُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَمَا كَانَ لِلَّهِ فَهُوَ يَصِلُ إِلَىٰ شُرَكَائِهِمْ ۗ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ
136. (Mushriklar) Alloh uchun Uning O’zi yaratgan ekin va chorvalardan bir ulush ajratib, o‘zlaricha: «Bu Alloh uchun, bu (qolgani) esa butlarimiz uchun», dedilar. Endi butlari uchun bo‘lgan ulush Alloh (ulushiga) qo‘shilmaydi. Alloh uchun bo‘lgan ulush esa butlariga qo‘shilaveradi. Naqadar yomon hukm chiqaradilar-a!
ذَرَأَ—
yaratmoq, ijod qilmoq;
مِمَّا ذَرَأَ—
Yaratgan narsalardan;
حَرْثٌ—
ishlov berilgan yer; shudgor;
نَعَمٌ—
mol, chorva hayvoni;
نَصِيبٌ—
Nasiba, qism, ulush;
زَعْمٌ—
gumon qilish;
لِشُرَكَائِهِمْ—
ularning sheriklari uchun;
وَصَلَ—
qo'shilmoq, biriktirmoq;
سَاءَ—
yomon, yoqimsiz bo'lmoq, yomonlashmoq;
حَكَمَ—
hukm chiqarmoq, hukm qilmoq;
——————
۱۳۷.
وَكَذَٰلِكَ زَيَّنَ لِكَثِيرٍ مِنَ الْمُشْرِكِينَ قَتْلَ أَوْلَادِهِمْ شُرَكَاؤُهُمْ لِيُرْدُوهُمْ وَلِيَلْبِسُوا عَلَيْهِمْ دِينَهُمْ ۖ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا فَعَلُوهُ ۖ فَذَرْهُمْ وَمَا يَفْتَرُونَ
137. Shuningdek, shaytonlari mushriklarni halok etish va dinlarini chalkashtirib yuborish uchun ulardan ko‘plariga bolalarini o‘ldirishni (ya’ni, o‘z butlari uchun qurbon qilishni) chiroyli ko‘rsatib qo‘ydi. Agar Alloh xoxlaganida bu ishni qilmagan bo‘lur edilar. Bas, ularni tuhmat-bo‘htonlari bilan tark qiling!
وَكَذَٰلِكَ—
Shuningdek;
زَيَّنَ—
1) bezamoq; yasatmoq; naqshlamoq; ziynat bermoq;
أَرْدَى—
1) qulatmoq, yiqitmoq; 2) o'ldirmoq, halok qilmoq;
لَبَسَ—
qorong'i qilmoq, noaniq qilmoq;
وَذَرَ—
tinch qo'ymoq, tark etmoq;
إِفْتَرَى—
to'qib chiqarmoq, bo'hton qilmoq (k.gadir على);
——————