Konfutsiy Xitoyning sharqidagi Lu
knyazligida tug‘ildi. U aslzodalar
xonadoniga mansub bo‘lib, otasi
Shulyan Xe Lu knyazligidagi Szou
muzofotini boshqargan.
Konfutsiy tug‘ilganda otasi 70
yoshga to‘lgan edi. Uch yoshga
to‘lganda otasidan, 17 yoshida
onasidan ayrildi. Oilada
Konfutsiydan tashqari 9 qiz va bir
nogiron o‘g‘il bo‘lgan.
Uning asl ismi Kun Syu bo‘lib,
muxlislari Kun Fu-tszi, deb
atashgan. Bu ism bora-bora Kun
Fu-tszi, degan faxrli laqabga
aylangan. Bu ism «hurmatli ustoz
Kun», degan ma’noni anglatadi.
XVII asrda Xitoyga kelgan iezuit-
missionerlar xitoylik donishmand
ta’limoti bilan tanishib, uni
Yevropa madaniyatining ham
vakiliga aylantirish maqsadida
Konfutsiy deb atay boshlashgan.
Konfutsiy Pifagor va Suqrot kabi
faqat og‘zaki ta’lim bergan.
Shuning uchun undan bir satr
ham qo‘lyozma qolmagan. Bizga
ma’lum asarlarining hammasi
shogirdlari tomonidan yozilgan.
Konfutsiy daosizm asoschisi Lao-
Szi bilan uchrashgan, undan
maslahatlar olgan. Fay...ЕщёKonfutsiy Xitoyning sharqidagi Lu
knyazligida tug‘ildi. U aslzodalar
xonadoniga mansub bo‘lib, otasi
Shulyan Xe Lu knyazligidagi Szou
muzofotini boshqargan.
Konfutsiy tug‘ilganda otasi 70
yoshga to‘lgan edi. Uch yoshga
to‘lganda otasidan, 17 yoshida
onasidan ayrildi. Oilada
Konfutsiydan tashqari 9 qiz va bir
nogiron o‘g‘il bo‘lgan.
Uning asl ismi Kun Syu bo‘lib,
muxlislari Kun Fu-tszi, deb
atashgan. Bu ism bora-bora Kun
Fu-tszi, degan faxrli laqabga
aylangan. Bu ism «hurmatli ustoz
Kun», degan ma’noni anglatadi.
XVII asrda Xitoyga kelgan iezuit-
missionerlar xitoylik donishmand
ta’limoti bilan tanishib, uni
Yevropa madaniyatining ham
vakiliga aylantirish maqsadida
Konfutsiy deb atay boshlashgan.
Konfutsiy Pifagor va Suqrot kabi
faqat og‘zaki ta’lim bergan.
Shuning uchun undan bir satr
ham qo‘lyozma qolmagan. Bizga
ma’lum asarlarining hammasi
shogirdlari tomonidan yozilgan.
Konfutsiy daosizm asoschisi Lao-
Szi bilan uchrashgan, undan
maslahatlar olgan. Faylasufning
3000 nafar shogirdi bo‘lgan.
Ulardan 72 nafari esa hech
qachon ustozlarini tark
etishmagan. Konfutsiy 66
yoshiga qadar mamlakatni kezib,
o‘z ta’limotidan caboq bergan. U
mazkur amalni 30 yoshida
boshlagandi.
* * *
Yagona va eng mudhish xato
avvalgi xatolarni tuzatmaslikdir.
* * *
Kunlardan bir kun xitoy
donishmandi Konfutsiyning
sevimli shogirdi Szi-Gunga bir
tanishi: «Sen Konfutsiydan ko‘ra
bilimliroq va aqlliroqsan», —
deganda Szi-Gun unga shunday
javob berdi: «Donolik misli bir
devor bo‘lsa, mening devorim
odam bo‘yidan oshmaydi.
Shuning uchun har bir odam
osongina bu devor ortiga
mo‘ralab, nimalar borligini bilib
olishi mumkin. Ustoz esa misli bir
necha sarjin (bir sarjin — 2,13
metr) balandlikdagi devordir.
Bu devorning darvozasini
topolmagan kishi uning ortidagi
go‘zal ehrom va muhtasham
qasrlarni hech qachon
ko‘rolmaydi».
Konfutsiyning o‘zi bilan deyarli
tengdosh Szi-Lu ismli barvasta,
jizzaki va o‘taketgan
shuhratparast shogirdi bo‘lgan.
Bu yigit Syuyfuga chekka
qishloqdan omad izlab kelib,
o‘zining qo‘pol qiliqlari bilan
poytaxt ahlining e’tiborini
tortgan edi.
Bir kuni u odob va nazokatni
unutib, Konfutsiyga luqma
tashladi: «Muhtaram zot, siz
shunchalar dono ekansiz, hiyla-
nayrang ishlatmay savolimga
javob bersangiz: qanday qilib
kishilarni qo‘rquvga solmay
bo‘ysundirish mumkin?»
Konfutsiy shunday javob berdi:
«Buning uchun sen mehnating
bilan ularga o‘rnak bo‘lmog‘ing
lozim». Szi-Lu bu so‘zlarni eshitib,
xijolat tortdi. Chunki javob
aylanib kelib, o‘ziga taqalgandi-
da. Lekin bo‘sh kelmay yana savol
berdi: «Deylik, men bunga
erishdim. Keyin-chi?» —
«Bo‘shashmasdan, mehnat
qilishda davom et», — dedi
Konfutsiy. Szi-Lu javobni eshitib,
parishon holda jim qoldi. Shunda
Konfutsiy yana so‘zida davom
etdi:
— Endi savol berish uchun
menga ijozat et. Ayt-chi, musiqani
sevas...ЕщёKonfutsiyning o‘zi bilan deyarli
tengdosh Szi-Lu ismli barvasta,
jizzaki va o‘taketgan
shuhratparast shogirdi bo‘lgan.
Bu yigit Syuyfuga chekka
qishloqdan omad izlab kelib,
o‘zining qo‘pol qiliqlari bilan
poytaxt ahlining e’tiborini
tortgan edi.
Bir kuni u odob va nazokatni
unutib, Konfutsiyga luqma
tashladi: «Muhtaram zot, siz
shunchalar dono ekansiz, hiyla-
nayrang ishlatmay savolimga
javob bersangiz: qanday qilib
kishilarni qo‘rquvga solmay
bo‘ysundirish mumkin?»
Konfutsiy shunday javob berdi:
«Buning uchun sen mehnating
bilan ularga o‘rnak bo‘lmog‘ing
lozim». Szi-Lu bu so‘zlarni eshitib,
xijolat tortdi. Chunki javob
aylanib kelib, o‘ziga taqalgandi-
da. Lekin bo‘sh kelmay yana savol
berdi: «Deylik, men bunga
erishdim. Keyin-chi?» —
«Bo‘shashmasdan, mehnat
qilishda davom et», — dedi
Konfutsiy. Szi-Lu javobni eshitib,
parishon holda jim qoldi. Shunda
Konfutsiy yana so‘zida davom
etdi:
— Endi savol berish uchun
menga ijozat et. Ayt-chi, musiqani
sevasanmi?
— Men uzun shamshirimni
sevaman, — dag‘allik bilan javob
berdi Szi-Lu.
— Men sendan boshqa narsani
so‘radim. O’zingdagi iste’dodni
ilm bilan boyitish payti
yetmadimikan?
— Bilim olishdan qanday foyda
bor? — dedi qaysarlik bilan
shogird.
— O’z fuqarolarini o‘qitmagan
podshoh haqiqiy hukmdor
bo‘lolmaydi. Do‘stiga nasihat qilib,
to‘g‘ri yo‘lga solishga urinmagan
mard er olijanoblik xislatidan
mahrumdir. Tinmay ilm olgan
vijdonli inson, albatta, buyuk
donishmandlik darajasiga
yetmog‘i tayin. Va ilmni sevgan
inson hech qachon voqelikka zid
ish qilmaydi.
— Janubdagi tog‘larda o‘sadigan
egilmas, tikka bambukdan
yasalgan kamon o‘qi hatto
karkidon terisidan yasalgan
sovutni ham teshib o‘tar ekan.
Vaholanki, bu o‘simlik ilmdan
bexabardir, — dedi Szi-Lu
o‘zining topqirligidan yayrab.
— Bu kamon o‘qining bir uchiga
qush patini ulab, ikkinchi uchiga
temir nayza o‘rnatsang, u
nishonni yana ham chuqurroq
yorib kiradi, shunday emasmi? —
dedi Konfutsiy.
Bu so‘zlardan lol qolgan Szi-Lu
shundagina o‘ziga beqiyos ustoz
topganini anglab yetib, o‘z
ustunligini isbotlashga qanchalar
g‘ayrat bilan kirishgan bo‘lsa,
shunchalar shijoat bilan
Konfutsiyga xizmat qilishga bel
bog‘lagan ekan.
* * *
Konfutsiydan so‘radilar:
— Jen nimani anglatadi?
Donishmand javob berdi:
— O’zingga ravo ko‘rmagan
narsalarga o‘zgani ham noloyiq,
deb bil. Ana shunda saltanat va
oiladagi nafrat hamda adovat
barham topadi. Qadimiy hind
rivoyatlaridan birida hikoya
qilinishicha, o‘ta sabrsiz va
qiziquvchan yosh yigit olimlardan
muqaddas kitoblarni qisqartirib,
bir nafasda o‘qib chiqsa
bo‘ladigan satrlarga jamlab
berishlarini so‘raydi. Yigit nihoyat
qonun ilmining bilimdoni Xilelga
murojaat qilishga majbur bo‘ladi.
Olim yigitning iltimosini eshitib,
miyig‘ida kuladi-da:
— Nimani o‘zingga nomunosib
deb bilsang, o‘shani o‘zgaga ham
ravo ko‘rma, — deb javob beradi.
Olijanob er to‘qqiz narsa haqida
o‘ylashni kanda qilmaydi. Bular
ravshan ko‘rmoqlik, aniq
eshitmoqlik, odob bilan muomala
qilmoqlik, samimiy
so‘zlashmoqlik, ehtiyotkorlik ila
harakatda bo‘lmoqlik, qahpy
g‘azab oqibatini yodda tutmoqlik,
odillikni unutmaslik hamda
imkoniyat tug‘ilganda foyda
olmoqlik.
* * *
Sima Nyu Konfutsiydan
insonparvarlik haqida so‘radi.
Donishmand:
— Insonparvarlik haqida
so‘zlamoqlik mushkul, —dedi.
— Demak, nimaiki to‘g‘risida
so‘zlamoq mushkul bo‘lsa, shu
insonparvarlik ekan-da? — deb
so‘radi Sima Nyu.
— Uni amalga oshirmoq
mushkul-u, y haqda so‘zlamoq
mushkul bo‘lmaydimi?! — javob
berdi Konfutsiy.
* * *
Konfutsiy hukmdor va xalq
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatni
shunday qiyoslaydi: podshoh
misli bir chavandoz bo‘lsa,
amaldorlar va qonunlar yugan va
jilov, fuqarolar esa otdir. Otni
yengil boshqarmoq uchun uni
puxta yuganlamoq va jilovni
to‘g‘ri boshqarmoq lozimdir.
Shuning bilan birga otlarning
kuchini bir-biriga
muvofiqlas...ЕщёOlijanob er to‘qqiz narsa haqida
o‘ylashni kanda qilmaydi. Bular
ravshan ko‘rmoqlik, aniq
eshitmoqlik, odob bilan muomala
qilmoqlik, samimiy
so‘zlashmoqlik, ehtiyotkorlik ila
harakatda bo‘lmoqlik, qahpy
g‘azab oqibatini yodda tutmoqlik,
odillikni unutmaslik hamda
imkoniyat tug‘ilganda foyda
olmoqlik.
* * *
Sima Nyu Konfutsiydan
insonparvarlik haqida so‘radi.
Donishmand:
— Insonparvarlik haqida
so‘zlamoqlik mushkul, —dedi.
— Demak, nimaiki to‘g‘risida
so‘zlamoq mushkul bo‘lsa, shu
insonparvarlik ekan-da? — deb
so‘radi Sima Nyu.
— Uni amalga oshirmoq
mushkul-u, y haqda so‘zlamoq
mushkul bo‘lmaydimi?! — javob
berdi Konfutsiy.
* * *
Konfutsiy hukmdor va xalq
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatni
shunday qiyoslaydi: podshoh
misli bir chavandoz bo‘lsa,
amaldorlar va qonunlar yugan va
jilov, fuqarolar esa otdir. Otni
yengil boshqarmoq uchun uni
puxta yuganlamoq va jilovni
to‘g‘ri boshqarmoq lozimdir.
Shuning bilan birga otlarning
kuchini bir-biriga
muvofiqlashtirib, ortda
qolganlarini nazorat qilmoq
joizdir. Ana shu shartlarga amal
qilgan chavandoz ovoz
chiqarmasa, niqtalamasa ham
otlar o‘z-o‘zidan chopib
ketaveradi.
* * *
Insonni sevish suv va olovdan
ham muhimroqdir, — deydi
Konfutsiy. — Chunki men suv va
olov odamlarni halok etganiga
ko‘p guvoh bo‘lganman. Biroq
insonni ardoqlaganlarning
halokatga uchraganini sira
ko‘rmaganman.
* * *
Bir kuni Konfutsiy Chje ismli
qaroqchini insofga keltirish
maqsadida uning uyiga bordi.
Chje Konfutsiyni shunday so‘zlar
bilan quvib chiqardi:
— Eng uzoq umr — yuz yil,
o‘rtacha umr — sakcon, umrning
eng past chegarasi esa 60 yildir.
Tinkani qurituvchi xastalik,
judolik azoblari hamda g‘am-
tashvishlar chiqarib
tashlanganda, inson hayotining
bir oyida atigi 4-5 kunlik
quvonchli damlar bo‘ladi, xolos.
* * *
Tug‘ma bilim sohiblari barchadan
balandda turadilar. Tinmay o‘qish
yo‘li bilan ilm olganlar esa
ulardan keyin yuradilar.
Qiyinchiliklar sabab bo‘lib ilm
olishga chog‘langanlar undan
ham pastroq pog‘onani
egallaydilar. Mashaqqatga
uchraganda ham bilim olishni
istamaganlar eng past
pog‘onadagi kishilardir.
Konfutsiy Szi-Chun ismli
shogirdining «Davlatni qanday
boshqarmoq darkor ?» degan
savoliga qisqagina javob
bergandi: «Davlatni to‘g‘ri
boshqarmoq uchun hukmdor —
hukmdorligicha, amaldor —
amaldorligicha, ota — otaligicha,
o‘g‘il — o‘g‘illigicha qolmog‘i
lozimdir».
* * *
Ustozidagi barcha ilm sirlarini
bilishga chanqoq talabalardan
birining nazdida Konfutsiy eng
asosiy bilimlarini faqat tanlangan
shogirdigagina o‘rgatayotgandek
tuyuladi. Va o‘ylay-o‘ylay, bu baxtli
shogird Ustozning o‘z o‘g‘li,
degan xulosaga keladi. Bir kuni
shogird Konfutsiyning o‘g‘liga
duch kelib, shunday savol beradi:
«Otang senga hech kimga
aytmagan sirlarini oshkor
qilganmi?» O’g‘il shunday javob
qiladi: «Yo‘q. Lekin bir kuni Ustoz
yolg‘iz o‘tirardilar. Men esa
hovlida o‘ynab yurardim. U zot
meni yonlariga chorlab:
«She’rlarni yod oldingmi?» —
deb so‘radilar. Men: «Yo‘q, hali»,
— degandim, Ustoz: «Agar sen
she’rlarni yod olmasang,
boshqalarga aytadigan so‘zing
bo‘lmaydi», — dedi...ЕщёKonfutsiy Szi-Chun ismli
shogirdining «Davlatni qanday
boshqarmoq darkor ?» degan
savoliga qisqagina javob
bergandi: «Davlatni to‘g‘ri
boshqarmoq uchun hukmdor —
hukmdorligicha, amaldor —
amaldorligicha, ota — otaligicha,
o‘g‘il — o‘g‘illigicha qolmog‘i
lozimdir».
* * *
Ustozidagi barcha ilm sirlarini
bilishga chanqoq talabalardan
birining nazdida Konfutsiy eng
asosiy bilimlarini faqat tanlangan
shogirdigagina o‘rgatayotgandek
tuyuladi. Va o‘ylay-o‘ylay, bu baxtli
shogird Ustozning o‘z o‘g‘li,
degan xulosaga keladi. Bir kuni
shogird Konfutsiyning o‘g‘liga
duch kelib, shunday savol beradi:
«Otang senga hech kimga
aytmagan sirlarini oshkor
qilganmi?» O’g‘il shunday javob
qiladi: «Yo‘q. Lekin bir kuni Ustoz
yolg‘iz o‘tirardilar. Men esa
hovlida o‘ynab yurardim. U zot
meni yonlariga chorlab:
«She’rlarni yod oldingmi?» —
deb so‘radilar. Men: «Yo‘q, hali»,
— degandim, Ustoz: «Agar sen
she’rlarni yod olmasang,
boshqalarga aytadigan so‘zing
bo‘lmaydi», — dedilar. Men o‘tirib
she’rlarni yod oldim. Boshqa
safar yana shu hol takrorlandi.
Men o‘ynab yurganimda Ustoz
so‘radilar: «Qoidalarni yod
oldingmi?» — «Yo‘q», — dedim
men. «Agar qoidalarni yod
olmasang, hech qachon qat’iy fikr
aytib, so‘zingni isbotlay
olmaysan», — dedilar. Men
darhol qoidalarni yod oldim.
Otamdan eshitganlarim ana
shular, xolos».
Мы используем cookie-файлы, чтобы улучшить сервисы для вас. Если ваш возраст менее 13 лет, настроить cookie-файлы должен ваш законный представитель. Больше информации
Комментарии 5
knyazligida tug‘ildi. U aslzodalar
xonadoniga mansub bo‘lib, otasi
Shulyan Xe Lu knyazligidagi Szou
muzofotini boshqargan.
Konfutsiy tug‘ilganda otasi 70
yoshga to‘lgan edi. Uch yoshga
to‘lganda otasidan, 17 yoshida
onasidan ayrildi. Oilada
Konfutsiydan tashqari 9 qiz va bir
nogiron o‘g‘il bo‘lgan.
Uning asl ismi Kun Syu bo‘lib,
muxlislari Kun Fu-tszi, deb
atashgan. Bu ism bora-bora Kun
Fu-tszi, degan faxrli laqabga
aylangan. Bu ism «hurmatli ustoz
Kun», degan ma’noni anglatadi.
XVII asrda Xitoyga kelgan iezuit-
missionerlar xitoylik donishmand
ta’limoti bilan tanishib, uni
Yevropa madaniyatining ham
vakiliga aylantirish maqsadida
Konfutsiy deb atay boshlashgan.
Konfutsiy Pifagor va Suqrot kabi
faqat og‘zaki ta’lim bergan.
Shuning uchun undan bir satr
ham qo‘lyozma qolmagan. Bizga
ma’lum asarlarining hammasi
shogirdlari tomonidan yozilgan.
Konfutsiy daosizm asoschisi Lao-
Szi bilan uchrashgan, undan
maslahatlar olgan. Fay...ЕщёKonfutsiy Xitoyning sharqidagi Lu
knyazligida tug‘ildi. U aslzodalar
xonadoniga mansub bo‘lib, otasi
Shulyan Xe Lu knyazligidagi Szou
muzofotini boshqargan.
Konfutsiy tug‘ilganda otasi 70
yoshga to‘lgan edi. Uch yoshga
to‘lganda otasidan, 17 yoshida
onasidan ayrildi. Oilada
Konfutsiydan tashqari 9 qiz va bir
nogiron o‘g‘il bo‘lgan.
Uning asl ismi Kun Syu bo‘lib,
muxlislari Kun Fu-tszi, deb
atashgan. Bu ism bora-bora Kun
Fu-tszi, degan faxrli laqabga
aylangan. Bu ism «hurmatli ustoz
Kun», degan ma’noni anglatadi.
XVII asrda Xitoyga kelgan iezuit-
missionerlar xitoylik donishmand
ta’limoti bilan tanishib, uni
Yevropa madaniyatining ham
vakiliga aylantirish maqsadida
Konfutsiy deb atay boshlashgan.
Konfutsiy Pifagor va Suqrot kabi
faqat og‘zaki ta’lim bergan.
Shuning uchun undan bir satr
ham qo‘lyozma qolmagan. Bizga
ma’lum asarlarining hammasi
shogirdlari tomonidan yozilgan.
Konfutsiy daosizm asoschisi Lao-
Szi bilan uchrashgan, undan
maslahatlar olgan. Faylasufning
3000 nafar shogirdi bo‘lgan.
Ulardan 72 nafari esa hech
qachon ustozlarini tark
etishmagan. Konfutsiy 66
yoshiga qadar mamlakatni kezib,
o‘z ta’limotidan caboq bergan. U
mazkur amalni 30 yoshida
boshlagandi.
* * *
Yagona va eng mudhish xato
avvalgi xatolarni tuzatmaslikdir.
* * *
Kunlardan bir kun xitoy
donishmandi Konfutsiyning
sevimli shogirdi Szi-Gunga bir
tanishi: «Sen Konfutsiydan ko‘ra
bilimliroq va aqlliroqsan», —
deganda Szi-Gun unga shunday
javob berdi: «Donolik misli bir
devor bo‘lsa, mening devorim
odam bo‘yidan oshmaydi.
Shuning uchun har bir odam
osongina bu devor ortiga
mo‘ralab, nimalar borligini bilib
olishi mumkin. Ustoz esa misli bir
necha sarjin (bir sarjin — 2,13
metr) balandlikdagi devordir.
Bu devorning darvozasini
topolmagan kishi uning ortidagi
go‘zal ehrom va muhtasham
qasrlarni hech qachon
ko‘rolmaydi».
tengdosh Szi-Lu ismli barvasta,
jizzaki va o‘taketgan
shuhratparast shogirdi bo‘lgan.
Bu yigit Syuyfuga chekka
qishloqdan omad izlab kelib,
o‘zining qo‘pol qiliqlari bilan
poytaxt ahlining e’tiborini
tortgan edi.
Bir kuni u odob va nazokatni
unutib, Konfutsiyga luqma
tashladi: «Muhtaram zot, siz
shunchalar dono ekansiz, hiyla-
nayrang ishlatmay savolimga
javob bersangiz: qanday qilib
kishilarni qo‘rquvga solmay
bo‘ysundirish mumkin?»
Konfutsiy shunday javob berdi:
«Buning uchun sen mehnating
bilan ularga o‘rnak bo‘lmog‘ing
lozim». Szi-Lu bu so‘zlarni eshitib,
xijolat tortdi. Chunki javob
aylanib kelib, o‘ziga taqalgandi-
da. Lekin bo‘sh kelmay yana savol
berdi: «Deylik, men bunga
erishdim. Keyin-chi?» —
«Bo‘shashmasdan, mehnat
qilishda davom et», — dedi
Konfutsiy. Szi-Lu javobni eshitib,
parishon holda jim qoldi. Shunda
Konfutsiy yana so‘zida davom
etdi:
— Endi savol berish uchun
menga ijozat et. Ayt-chi, musiqani
sevas...ЕщёKonfutsiyning o‘zi bilan deyarli
tengdosh Szi-Lu ismli barvasta,
jizzaki va o‘taketgan
shuhratparast shogirdi bo‘lgan.
Bu yigit Syuyfuga chekka
qishloqdan omad izlab kelib,
o‘zining qo‘pol qiliqlari bilan
poytaxt ahlining e’tiborini
tortgan edi.
Bir kuni u odob va nazokatni
unutib, Konfutsiyga luqma
tashladi: «Muhtaram zot, siz
shunchalar dono ekansiz, hiyla-
nayrang ishlatmay savolimga
javob bersangiz: qanday qilib
kishilarni qo‘rquvga solmay
bo‘ysundirish mumkin?»
Konfutsiy shunday javob berdi:
«Buning uchun sen mehnating
bilan ularga o‘rnak bo‘lmog‘ing
lozim». Szi-Lu bu so‘zlarni eshitib,
xijolat tortdi. Chunki javob
aylanib kelib, o‘ziga taqalgandi-
da. Lekin bo‘sh kelmay yana savol
berdi: «Deylik, men bunga
erishdim. Keyin-chi?» —
«Bo‘shashmasdan, mehnat
qilishda davom et», — dedi
Konfutsiy. Szi-Lu javobni eshitib,
parishon holda jim qoldi. Shunda
Konfutsiy yana so‘zida davom
etdi:
— Endi savol berish uchun
menga ijozat et. Ayt-chi, musiqani
sevasanmi?
— Men uzun shamshirimni
sevaman, — dag‘allik bilan javob
berdi Szi-Lu.
— Men sendan boshqa narsani
so‘radim. O’zingdagi iste’dodni
ilm bilan boyitish payti
yetmadimikan?
— Bilim olishdan qanday foyda
bor? — dedi qaysarlik bilan
shogird.
— O’z fuqarolarini o‘qitmagan
podshoh haqiqiy hukmdor
bo‘lolmaydi. Do‘stiga nasihat qilib,
to‘g‘ri yo‘lga solishga urinmagan
mard er olijanoblik xislatidan
mahrumdir. Tinmay ilm olgan
vijdonli inson, albatta, buyuk
donishmandlik darajasiga
yetmog‘i tayin. Va ilmni sevgan
inson hech qachon voqelikka zid
ish qilmaydi.
— Janubdagi tog‘larda o‘sadigan
egilmas, tikka bambukdan
yasalgan kamon o‘qi hatto
karkidon terisidan yasalgan
sovutni ham teshib o‘tar ekan.
Vaholanki, bu o‘simlik ilmdan
bexabardir, — dedi Szi-Lu
o‘zining topqirligidan yayrab.
— Bu kamon o‘qining bir uchiga
qush patini ulab, ikkinchi uchiga
temir nayza o‘rnatsang, u
nishonni yana ham chuqurroq
yorib kiradi, shunday emasmi? —
dedi Konfutsiy.
Bu so‘zlardan lol qolgan Szi-Lu
shundagina o‘ziga beqiyos ustoz
topganini anglab yetib, o‘z
ustunligini isbotlashga qanchalar
g‘ayrat bilan kirishgan bo‘lsa,
shunchalar shijoat bilan
Konfutsiyga xizmat qilishga bel
bog‘lagan ekan.
* * *
Konfutsiydan so‘radilar:
— Jen nimani anglatadi?
Donishmand javob berdi:
— O’zingga ravo ko‘rmagan
narsalarga o‘zgani ham noloyiq,
deb bil. Ana shunda saltanat va
oiladagi nafrat hamda adovat
barham topadi. Qadimiy hind
rivoyatlaridan birida hikoya
qilinishicha, o‘ta sabrsiz va
qiziquvchan yosh yigit olimlardan
muqaddas kitoblarni qisqartirib,
bir nafasda o‘qib chiqsa
bo‘ladigan satrlarga jamlab
berishlarini so‘raydi. Yigit nihoyat
qonun ilmining bilimdoni Xilelga
murojaat qilishga majbur bo‘ladi.
Olim yigitning iltimosini eshitib,
miyig‘ida kuladi-da:
— Nimani o‘zingga nomunosib
deb bilsang, o‘shani o‘zgaga ham
ravo ko‘rma, — deb javob beradi.
o‘ylashni kanda qilmaydi. Bular
ravshan ko‘rmoqlik, aniq
eshitmoqlik, odob bilan muomala
qilmoqlik, samimiy
so‘zlashmoqlik, ehtiyotkorlik ila
harakatda bo‘lmoqlik, qahpy
g‘azab oqibatini yodda tutmoqlik,
odillikni unutmaslik hamda
imkoniyat tug‘ilganda foyda
olmoqlik.
* * *
Sima Nyu Konfutsiydan
insonparvarlik haqida so‘radi.
Donishmand:
— Insonparvarlik haqida
so‘zlamoqlik mushkul, —dedi.
— Demak, nimaiki to‘g‘risida
so‘zlamoq mushkul bo‘lsa, shu
insonparvarlik ekan-da? — deb
so‘radi Sima Nyu.
— Uni amalga oshirmoq
mushkul-u, y haqda so‘zlamoq
mushkul bo‘lmaydimi?! — javob
berdi Konfutsiy.
* * *
Konfutsiy hukmdor va xalq
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatni
shunday qiyoslaydi: podshoh
misli bir chavandoz bo‘lsa,
amaldorlar va qonunlar yugan va
jilov, fuqarolar esa otdir. Otni
yengil boshqarmoq uchun uni
puxta yuganlamoq va jilovni
to‘g‘ri boshqarmoq lozimdir.
Shuning bilan birga otlarning
kuchini bir-biriga
muvofiqlas...ЕщёOlijanob er to‘qqiz narsa haqida
o‘ylashni kanda qilmaydi. Bular
ravshan ko‘rmoqlik, aniq
eshitmoqlik, odob bilan muomala
qilmoqlik, samimiy
so‘zlashmoqlik, ehtiyotkorlik ila
harakatda bo‘lmoqlik, qahpy
g‘azab oqibatini yodda tutmoqlik,
odillikni unutmaslik hamda
imkoniyat tug‘ilganda foyda
olmoqlik.
* * *
Sima Nyu Konfutsiydan
insonparvarlik haqida so‘radi.
Donishmand:
— Insonparvarlik haqida
so‘zlamoqlik mushkul, —dedi.
— Demak, nimaiki to‘g‘risida
so‘zlamoq mushkul bo‘lsa, shu
insonparvarlik ekan-da? — deb
so‘radi Sima Nyu.
— Uni amalga oshirmoq
mushkul-u, y haqda so‘zlamoq
mushkul bo‘lmaydimi?! — javob
berdi Konfutsiy.
* * *
Konfutsiy hukmdor va xalq
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatni
shunday qiyoslaydi: podshoh
misli bir chavandoz bo‘lsa,
amaldorlar va qonunlar yugan va
jilov, fuqarolar esa otdir. Otni
yengil boshqarmoq uchun uni
puxta yuganlamoq va jilovni
to‘g‘ri boshqarmoq lozimdir.
Shuning bilan birga otlarning
kuchini bir-biriga
muvofiqlashtirib, ortda
qolganlarini nazorat qilmoq
joizdir. Ana shu shartlarga amal
qilgan chavandoz ovoz
chiqarmasa, niqtalamasa ham
otlar o‘z-o‘zidan chopib
ketaveradi.
* * *
Insonni sevish suv va olovdan
ham muhimroqdir, — deydi
Konfutsiy. — Chunki men suv va
olov odamlarni halok etganiga
ko‘p guvoh bo‘lganman. Biroq
insonni ardoqlaganlarning
halokatga uchraganini sira
ko‘rmaganman.
* * *
Bir kuni Konfutsiy Chje ismli
qaroqchini insofga keltirish
maqsadida uning uyiga bordi.
Chje Konfutsiyni shunday so‘zlar
bilan quvib chiqardi:
— Eng uzoq umr — yuz yil,
o‘rtacha umr — sakcon, umrning
eng past chegarasi esa 60 yildir.
Tinkani qurituvchi xastalik,
judolik azoblari hamda g‘am-
tashvishlar chiqarib
tashlanganda, inson hayotining
bir oyida atigi 4-5 kunlik
quvonchli damlar bo‘ladi, xolos.
* * *
Tug‘ma bilim sohiblari barchadan
balandda turadilar. Tinmay o‘qish
yo‘li bilan ilm olganlar esa
ulardan keyin yuradilar.
Qiyinchiliklar sabab bo‘lib ilm
olishga chog‘langanlar undan
ham pastroq pog‘onani
egallaydilar. Mashaqqatga
uchraganda ham bilim olishni
istamaganlar eng past
pog‘onadagi kishilardir.
shogirdining «Davlatni qanday
boshqarmoq darkor ?» degan
savoliga qisqagina javob
bergandi: «Davlatni to‘g‘ri
boshqarmoq uchun hukmdor —
hukmdorligicha, amaldor —
amaldorligicha, ota — otaligicha,
o‘g‘il — o‘g‘illigicha qolmog‘i
lozimdir».
* * *
Ustozidagi barcha ilm sirlarini
bilishga chanqoq talabalardan
birining nazdida Konfutsiy eng
asosiy bilimlarini faqat tanlangan
shogirdigagina o‘rgatayotgandek
tuyuladi. Va o‘ylay-o‘ylay, bu baxtli
shogird Ustozning o‘z o‘g‘li,
degan xulosaga keladi. Bir kuni
shogird Konfutsiyning o‘g‘liga
duch kelib, shunday savol beradi:
«Otang senga hech kimga
aytmagan sirlarini oshkor
qilganmi?» O’g‘il shunday javob
qiladi: «Yo‘q. Lekin bir kuni Ustoz
yolg‘iz o‘tirardilar. Men esa
hovlida o‘ynab yurardim. U zot
meni yonlariga chorlab:
«She’rlarni yod oldingmi?» —
deb so‘radilar. Men: «Yo‘q, hali»,
— degandim, Ustoz: «Agar sen
she’rlarni yod olmasang,
boshqalarga aytadigan so‘zing
bo‘lmaydi», — dedi...ЕщёKonfutsiy Szi-Chun ismli
shogirdining «Davlatni qanday
boshqarmoq darkor ?» degan
savoliga qisqagina javob
bergandi: «Davlatni to‘g‘ri
boshqarmoq uchun hukmdor —
hukmdorligicha, amaldor —
amaldorligicha, ota — otaligicha,
o‘g‘il — o‘g‘illigicha qolmog‘i
lozimdir».
* * *
Ustozidagi barcha ilm sirlarini
bilishga chanqoq talabalardan
birining nazdida Konfutsiy eng
asosiy bilimlarini faqat tanlangan
shogirdigagina o‘rgatayotgandek
tuyuladi. Va o‘ylay-o‘ylay, bu baxtli
shogird Ustozning o‘z o‘g‘li,
degan xulosaga keladi. Bir kuni
shogird Konfutsiyning o‘g‘liga
duch kelib, shunday savol beradi:
«Otang senga hech kimga
aytmagan sirlarini oshkor
qilganmi?» O’g‘il shunday javob
qiladi: «Yo‘q. Lekin bir kuni Ustoz
yolg‘iz o‘tirardilar. Men esa
hovlida o‘ynab yurardim. U zot
meni yonlariga chorlab:
«She’rlarni yod oldingmi?» —
deb so‘radilar. Men: «Yo‘q, hali»,
— degandim, Ustoz: «Agar sen
she’rlarni yod olmasang,
boshqalarga aytadigan so‘zing
bo‘lmaydi», — dedilar. Men o‘tirib
she’rlarni yod oldim. Boshqa
safar yana shu hol takrorlandi.
Men o‘ynab yurganimda Ustoz
so‘radilar: «Qoidalarni yod
oldingmi?» — «Yo‘q», — dedim
men. «Agar qoidalarni yod
olmasang, hech qachon qat’iy fikr
aytib, so‘zingni isbotlay
olmaysan», — dedilar. Men
darhol qoidalarni yod oldim.
Otamdan eshitganlarim ana
shular, xolos».
ergashing, bilishini bilmaganni
ogohlantiring, bilmasligini
biladiganga o'rgating,
bilmasligini bilmagandan
qoching.
Konfutsiy.