Mashhur yunon faylasufi Suqrot
Attika shahrida haykaltarosh
Sofroniks va doya Fenaretta
oilasida dunyoga keldi. U juda
ko‘rimsiz qiyofaga ega bo‘lgan.
Past bo‘yli, qorni osilgan, kalta
bo‘yinli, keng va do‘ng peshonali,
yapaloq, tanqaygan burunining
teshiklari katta, lablari do‘rdoq
Suqrotning ukki ko‘zlari kishiga
zimdan boqishga moyil edi. U
doim eski liboslarda, yalangoyoq
yurgan.
Ayollar borasida ham Suqrotning
omadi yurishmagan. Garchi ikki
marta uylangan bo‘lsa-da, oilaviy
baxtga erisholmagan.
Suqrot asosiy vaqtini munozara
va bahslarda o‘tkazgan.
Bahslarda doim uning qo‘li
baland kelgan. Shuning uchun
ko‘pincha uning sochidan tortib
kaltaklashgan, ustidan kulib,
haqoratlashgan. Suqrot
hammasiga dosh bergan. Hatto
bir kuni tepki yeganda ham
chidab turavergan. Odamlar
bundan ajablanishganda ularga
qarata shunday degan: «Eshak
tepsa, uni sudga berolmayman-
ku!»
Suqrot mohir raqqos bo‘lgan va
bunday mashqni jismning
salomatligi uchun foydali deb
bil...ЕщёMashhur yunon faylasufi Suqrot
Attika shahrida haykaltarosh
Sofroniks va doya Fenaretta
oilasida dunyoga keldi. U juda
ko‘rimsiz qiyofaga ega bo‘lgan.
Past bo‘yli, qorni osilgan, kalta
bo‘yinli, keng va do‘ng peshonali,
yapaloq, tanqaygan burunining
teshiklari katta, lablari do‘rdoq
Suqrotning ukki ko‘zlari kishiga
zimdan boqishga moyil edi. U
doim eski liboslarda, yalangoyoq
yurgan.
Ayollar borasida ham Suqrotning
omadi yurishmagan. Garchi ikki
marta uylangan bo‘lsa-da, oilaviy
baxtga erisholmagan.
Suqrot asosiy vaqtini munozara
va bahslarda o‘tkazgan.
Bahslarda doim uning qo‘li
baland kelgan. Shuning uchun
ko‘pincha uning sochidan tortib
kaltaklashgan, ustidan kulib,
haqoratlashgan. Suqrot
hammasiga dosh bergan. Hatto
bir kuni tepki yeganda ham
chidab turavergan. Odamlar
bundan ajablanishganda ularga
qarata shunday degan: «Eshak
tepsa, uni sudga berolmayman-
ku!»
Suqrot mohir raqqos bo‘lgan va
bunday mashqni jismning
salomatligi uchun foydali deb
bilgan.
U talabalarga og‘zaki saboq
bergan va hech qanday yozma
manba qoldirmagan. Timey ismli
shogirdi: «Ey ustoz, nima
sababdan dono fikrlaringizni
qog‘ozga tushirmaysiz?» — deb
so‘raganda, Suqrot: «Ey Timey,
o‘lik hayvonlarning terisiga
ishonching va tirik, barhayot
fikrlarga ishonchsizliging juda
mustahkam ekan», — deb javob
bergan.
399 yil Suqrot bir yurtdoshining
fitnasi tufayli fuqarolik
me’yorlarini buzganlikda
ayblanib, o‘lim jazosiga hukm
qilingan va qatl etilgan. Sudda
Suqrotning og‘zidan chiqqan
so‘nggi so‘zlar shunday bo‘lgan:
«Menga o‘lish uchun, sizga esa
yashash uchun bu yerni tark
etish fursati yetdi. Faqat buning
qay biri afzalligi Xudodan o‘zga
hech kimga ayon emas».
Sudda 220 nafar odam
Suqrotning aybsizligini yoqlab,
280 nafar kishi esa unga qarshi
ovoz bergan.
O’sha davrdagi qoidaga ko‘ra,
o‘limga mahkum etilganlarga
belgilangan vaqtda zaharli tsikuta
(zaharli suv o‘simligi, bodiyoni
rumi, zangpoya deb ham ataladi)
o‘simligini ezib ichirishgan. ...
Suqrot ruhining eson-omon
boqiy dunyoga rixlat etishini
Tangridan fikran so‘rab,
xotirjamlik va osonlik bilan zahar
to‘ldirilgan idishni bo‘shatadi.
Tegrasidagi do‘stlari yig‘lab
yuborishadi. Faylasuf ularni
tinchlantirib, sukunatda hayot
bilan vidolashishi kerakligini
uqtiradi. U bir oz yurib, oyoqlari
og‘irlashgach, turma
burchagidagi yog‘och
chorpoyaga cho‘ziladi. Keyin:
«Kriton, biz Asklepiydan xo‘roz
qarzmiz. Xo‘rozni qaytaring,
yodingizdan chiqmasin», —
deydi shogirdiga. Bu Suqrotning
so‘nggi so‘zlari edi. Qadimgi
yunonlar odatiga ko‘ra,
bemorlarning tuzalishi uchun
Apollonning o‘g‘li, tabiblar
Tangrisi Asklepiyga xo‘roz so‘yib,
qurbonlik qilingan. Suqrot o‘z
ruh...ЕщёSudda 220 nafar odam
Suqrotning aybsizligini yoqlab,
280 nafar kishi esa unga qarshi
ovoz bergan.
O’sha davrdagi qoidaga ko‘ra,
o‘limga mahkum etilganlarga
belgilangan vaqtda zaharli tsikuta
(zaharli suv o‘simligi, bodiyoni
rumi, zangpoya deb ham ataladi)
o‘simligini ezib ichirishgan. ...
Suqrot ruhining eson-omon
boqiy dunyoga rixlat etishini
Tangridan fikran so‘rab,
xotirjamlik va osonlik bilan zahar
to‘ldirilgan idishni bo‘shatadi.
Tegrasidagi do‘stlari yig‘lab
yuborishadi. Faylasuf ularni
tinchlantirib, sukunatda hayot
bilan vidolashishi kerakligini
uqtiradi. U bir oz yurib, oyoqlari
og‘irlashgach, turma
burchagidagi yog‘och
chorpoyaga cho‘ziladi. Keyin:
«Kriton, biz Asklepiydan xo‘roz
qarzmiz. Xo‘rozni qaytaring,
yodingizdan chiqmasin», —
deydi shogirdiga. Bu Suqrotning
so‘nggi so‘zlari edi. Qadimgi
yunonlar odatiga ko‘ra,
bemorlarning tuzalishi uchun
Apollonning o‘g‘li, tabiblar
Tangrisi Asklepiyga xo‘roz so‘yib,
qurbonlik qilingan. Suqrot o‘z
ruhini poklash va xasta jismdan
xalos bo‘lishni nazarda tutib,
shogirdiga yuqoridagi vasiyatni
aytgan.
Suqrotni butun umri davomida
Ovidiyning «Evrilish» asarida tilga
olingan inson xulq-atvoridagi bir
noqislik bezovta qilgan. Ovidiy
shunday yozgandi: «Ezgulikka
duch kelsam, maqtayman-u,
ammo yomonlikning ta’siriga
berilaman».
Suqrot oila haqidagi qarashlarini
mana bu hikmatga jo etgandi:
«Uylanasanmi, uylanmaysanmi —
baribir pushaymon yeysan».
* * *
«Navqironlik chog‘larimda
tabiatni kuzatish mening eng
sevimli mashg‘ulotim edi, —
deydi Suqrot. — Har bir hodisa
meni ajablantirar, hayratga
solardi: tug‘ilish, o‘lish,
mavjudlikning boisi ne?.. Men
olamning bir burchidan kirib,
ikkinchi bir burchidan
chiqarkanman, o‘zimga o‘zim
birinchi navbatda shunday
savollar berardim: «Tirik
mavjudotlar, ba’zi odamlar
o‘ylaganidek, issiqlik va
sovuqlikning bir-biriga o‘zaro
ta’sir etib, chirish jarayoni yuzaga
kelishi oqibatida paydo
bo‘lmasmikan? Inson qay tarzda
fikr yuritadi? Qon yordamidami,
havo yoki olov vositasidami?»
Bundan tashqari, o‘zimning bu
taxlit tadqiqotlarga yaroqsiz
ekanimni anglash uchun butun
borliq, fazo va Yerdagi
o‘zgarishlar haqida tinimsiz o‘y
suraverardim».
* * *
Suqrotning ba’zi harakatlari
atrofdagilarni hayratga solgan.
Bir kuni u ko‘chada o‘spirin
Ksenofa...ЕщёSuqrot oila haqidagi qarashlarini
mana bu hikmatga jo etgandi:
«Uylanasanmi, uylanmaysanmi —
baribir pushaymon yeysan».
* * *
«Navqironlik chog‘larimda
tabiatni kuzatish mening eng
sevimli mashg‘ulotim edi, —
deydi Suqrot. — Har bir hodisa
meni ajablantirar, hayratga
solardi: tug‘ilish, o‘lish,
mavjudlikning boisi ne?.. Men
olamning bir burchidan kirib,
ikkinchi bir burchidan
chiqarkanman, o‘zimga o‘zim
birinchi navbatda shunday
savollar berardim: «Tirik
mavjudotlar, ba’zi odamlar
o‘ylaganidek, issiqlik va
sovuqlikning bir-biriga o‘zaro
ta’sir etib, chirish jarayoni yuzaga
kelishi oqibatida paydo
bo‘lmasmikan? Inson qay tarzda
fikr yuritadi? Qon yordamidami,
havo yoki olov vositasidami?»
Bundan tashqari, o‘zimning bu
taxlit tadqiqotlarga yaroqsiz
ekanimni anglash uchun butun
borliq, fazo va Yerdagi
o‘zgarishlar haqida tinimsiz o‘y
suraverardim».
* * *
Suqrotning ba’zi harakatlari
atrofdagilarni hayratga solgan.
Bir kuni u ko‘chada o‘spirin
Ksenofantga duch kelib qoldi.
Yigitchadagi botiniy iste’dodni
ilg‘agan faylasuf qo‘lidagi hassasi
bilan uning yo‘lini to‘sdi.
— Menga ayt-chi, — so‘radi
Suqrot, — unni qaerdan sotib
oladilar?
— Bozordan, — javob berdi
Ksenofant.
— Yog‘ni-chi?
— Uni ham bozordan xarid
qiladilar.
— Donishmandlik va ezgulik
istab qaerga boradilar?
Ksenofant o‘ylanib qoldi.
— Ortimdan yur, men seni o‘sha
yerga olib boraman, — dedi
Suqrot shunda.
... Shu tariqa Ksenofant
Suqrotning bir umrlik yo‘ldoshi
va hamsuhbati bo‘lib qoldi. U
Suqrotning o‘limidan so‘ng
Aflotun kabi yangi avlodlarga
ustozi haqidagi xotiralarini
esdalik qilib qoldirdi.
Bir kuni Alkiviad Suqrotga uy
qurish uchun yer maydoni in’om
etish niyatida ekanligini aytdi.
Suqrot unga javoban shunday
dedi: «Aytaylik, menga bor-yo‘g‘i
bittagina shippak kerak bo‘lsa-yu,
sen menga butun boshli bir
buqaning terisini in’om etsang,
hammaga kulgu bo‘lib
qolmaymanmi?»
* * *
Kunlardan bir kun Suqrotning
rafiqasi Ksantippa avvaliga erini
obdan koyib, so‘ng ustidan suv
quyib yubordi. «Aytgandim-a, —
deya g‘o‘ldiradi sho‘rlik faylasuf,
— Ksantippa avvaliga
momaqaldiroq bo‘lib
gumburlaydi-da, so‘ng yomg‘ir
bo‘lib savalaydi». Buni ko‘rgan
Alkiviad Ksantippaning janjaliga
dosh berib bo‘lmasligini e’tirof
etadi. Suqrot Alkiviadga:
— Men bu janjallarga
g‘ildirakning to‘xtovsiz
g‘irchillashi kabi ko‘nikib
ketganman. Masalan, sen
g‘ozlarning g‘ag‘illashiga toqat
qilasan-ku!
— Shundayku-ya, lekin buning
evaziga men g‘ozlardan tuxum va
go‘sht olaman, — deydi
faylasufga javoban Alkiviad.
— Ksantippa esa menga farzand
tug‘ib beradi, — deydi Suqrot.
...ЕщёBir kuni Alkiviad Suqrotga uy
qurish uchun yer maydoni in’om
etish niyatida ekanligini aytdi.
Suqrot unga javoban shunday
dedi: «Aytaylik, menga bor-yo‘g‘i
bittagina shippak kerak bo‘lsa-yu,
sen menga butun boshli bir
buqaning terisini in’om etsang,
hammaga kulgu bo‘lib
qolmaymanmi?»
* * *
Kunlardan bir kun Suqrotning
rafiqasi Ksantippa avvaliga erini
obdan koyib, so‘ng ustidan suv
quyib yubordi. «Aytgandim-a, —
deya g‘o‘ldiradi sho‘rlik faylasuf,
— Ksantippa avvaliga
momaqaldiroq bo‘lib
gumburlaydi-da, so‘ng yomg‘ir
bo‘lib savalaydi». Buni ko‘rgan
Alkiviad Ksantippaning janjaliga
dosh berib bo‘lmasligini e’tirof
etadi. Suqrot Alkiviadga:
— Men bu janjallarga
g‘ildirakning to‘xtovsiz
g‘irchillashi kabi ko‘nikib
ketganman. Masalan, sen
g‘ozlarning g‘ag‘illashiga toqat
qilasan-ku!
— Shundayku-ya, lekin buning
evaziga men g‘ozlardan tuxum va
go‘sht olaman, — deydi
faylasufga javoban Alkiviad.
— Ksantippa esa menga farzand
tug‘ib beradi, — deydi Suqrot.
* * *
Janjalkash rafiqam men uchun
go‘yo chavandozning asov oti
kabidir. Asov otni
bo‘ysundirolgan chavandoz har
qanday tulporni bemalol
minolganidek, men ham
Ksantippa bilan murosa qilish
vositasida o‘zga kishilar bilan
osongina muomalada bo‘la
olaman.
* * *
Taajjubki, haykaltaroshlar toshni
insonga o‘xshatish yo‘lida o‘lib-
tiriladilar-u, ammo o‘zlarining
toshga o‘xshab qolmasliklari
haqida qayg‘urmaydilar.
Saltanat hassasini qo‘lida tutgan
har qanday kishi ham hukmdor
bo‘lavermaydi. Shuningdek,
e’tiborli amaldorlar tomonidan
saylangan, qur’a tashlab yoki
zo‘ravonlik, yoinki aldov yo‘li bilan
davlat tepasiga kelib qolgan
kimsa ham haqiqiy hukmdor
bo‘lolmagay, faqatgina saltanatni
boshqarish uquvi bo‘lgan
zotlargina podshohlik va
hukmdorlikka loyiqdirlar».
* * *
Suqrot faylasuflarga ta’rif berar
ekan: «Faylasuf donishmand
hamda johil oralig‘idagi mavqeni
egallaydi», — deydi.
* * *
Men bu odamdan ko‘ra
donoroqman. Sababi, har ikkimiz
ham ba’zi bir joiz va zarur
narsalarni bilmasak-da, u
manmanlik qiladi, men esa
manmanlikdan o‘zimni tiyaman.
* * *
Adolat va ezgulikdan ayri
tushgan har qanday bilim
dog‘ulilikka aylanadi. Uni donolik,
deb atash nojoizdir, — deydi
Suqrot.
* * *
O’zini anglagan inson o‘zi uchun
nima foydaliligi va nimalarga
qodir ekanligini yaxshi
tushunadi. U qo‘lidan keladigan
ish bilan shug‘ullanish asnosida
o‘z ehtiyojini qondirad...ЕщёSaltanat hassasini qo‘lida tutgan
har qanday kishi ham hukmdor
bo‘lavermaydi. Shuningdek,
e’tiborli amaldorlar tomonidan
saylangan, qur’a tashlab yoki
zo‘ravonlik, yoinki aldov yo‘li bilan
davlat tepasiga kelib qolgan
kimsa ham haqiqiy hukmdor
bo‘lolmagay, faqatgina saltanatni
boshqarish uquvi bo‘lgan
zotlargina podshohlik va
hukmdorlikka loyiqdirlar».
* * *
Suqrot faylasuflarga ta’rif berar
ekan: «Faylasuf donishmand
hamda johil oralig‘idagi mavqeni
egallaydi», — deydi.
* * *
Men bu odamdan ko‘ra
donoroqman. Sababi, har ikkimiz
ham ba’zi bir joiz va zarur
narsalarni bilmasak-da, u
manmanlik qiladi, men esa
manmanlikdan o‘zimni tiyaman.
* * *
Adolat va ezgulikdan ayri
tushgan har qanday bilim
dog‘ulilikka aylanadi. Uni donolik,
deb atash nojoizdir, — deydi
Suqrot.
* * *
O’zini anglagan inson o‘zi uchun
nima foydaliligi va nimalarga
qodir ekanligini yaxshi
tushunadi. U qo‘lidan keladigan
ish bilan shug‘ullanish asnosida
o‘z ehtiyojini qondiradi va
saodatga erishadi. Har qanday
xato va baxtsizliklardan xoli
bo‘ladi. Buning natijasi o‘laroq, u
o‘zga odamlarni qadrlay oladi va
ulardan ezgulik yo‘lida foydalana
biladi. Oqibatda o‘zini
kulfatlardan asraydi.
* * *
Pul ezgulikni tug‘dirmaydi,
aksincha, ezgulik tufayli odamlar
shaxsiy hayotda ham, jamiyatda
ham pul va boshqa boyliklarga
ega bo‘ladilar.
Rivoyat qiladilarkim, Apollodor
Suqrotga o‘limi oldidan
qimmatbaho libos kiyishni taklif
etadi.
— Nega? — deydi Suqrot
Apollodorga javoban. — Bundan
chiqdi egnimdagi faqirona
libosim tirigimga yaroqligu,
o‘ligimga yaroqsiz ekan-da?!
* * *
— Suqrot, afinaliklar seni o‘limga
hukm etdilar, — dedilar
faylasufga.
Suqrot xotirjamlik bilan dedi:
— Ularni esa tabiat o‘limga
mahkum etdi.
* * *
Sud chog‘ida Suqrotga so‘z
berildi. Suqrot nutqida o‘zini
so‘naga, afinaliklarni esa katta,
olijanob, ammo semiz va yalqov
otga mengzaydi. «Bunday otlarni
birorta so‘na chaqib, choptirib
turishi lozim, — deydi u va bu
o‘xshatishni shunday yakunlaydi:
— Fikrimcha, Tangri meni kun
bo‘yi butun shaharni kezib, har
biringizni uyg‘otish va tinmay
tanbeh berib, to‘g‘ri yo‘lga
boshlash uchun yuborgan.
So‘zlarimga ishoning, afinaliklar.
Men kabilarni topish sizlarga
oson bo‘lmaydi. Menga
ishonsangiz, hayotimni saqlab
qolasiz. Biroq siz so‘na chaqib
tuyqusdan uyqudan uyg‘ongan...ЕщёRivoyat qiladilarkim, Apollodor
Suqrotga o‘limi oldidan
qimmatbaho libos kiyishni taklif
etadi.
— Nega? — deydi Suqrot
Apollodorga javoban. — Bundan
chiqdi egnimdagi faqirona
libosim tirigimga yaroqligu,
o‘ligimga yaroqsiz ekan-da?!
* * *
— Suqrot, afinaliklar seni o‘limga
hukm etdilar, — dedilar
faylasufga.
Suqrot xotirjamlik bilan dedi:
— Ularni esa tabiat o‘limga
mahkum etdi.
* * *
Sud chog‘ida Suqrotga so‘z
berildi. Suqrot nutqida o‘zini
so‘naga, afinaliklarni esa katta,
olijanob, ammo semiz va yalqov
otga mengzaydi. «Bunday otlarni
birorta so‘na chaqib, choptirib
turishi lozim, — deydi u va bu
o‘xshatishni shunday yakunlaydi:
— Fikrimcha, Tangri meni kun
bo‘yi butun shaharni kezib, har
biringizni uyg‘otish va tinmay
tanbeh berib, to‘g‘ri yo‘lga
boshlash uchun yuborgan.
So‘zlarimga ishoning, afinaliklar.
Men kabilarni topish sizlarga
oson bo‘lmaydi. Menga
ishonsangiz, hayotimni saqlab
qolasiz. Biroq siz so‘na chaqib
tuyqusdan uyqudan uyg‘ongan
va g‘azabga mingan odamlar
kabi meni osonlik bilan urib
o‘ldirishingiz ham mumkin. U
holda Tangri yana kimnidir
yo‘llagunga qadar qolgan
umringizni g‘aflatda o‘tkazasiz».
* * *
«Qanday odamni baxtli sanamoq
mumkin?» — degan savolga
Suqrot shunday javob berdi:
— O’tkir aql va teran, halol fikrlar
egasi baxtiyordir.
* * *
Yoshlarga ko‘zguga ko‘proq
boqishlarini maslahat beraman,
— deydi Suqrot, — toki ularning
xushsuratlari o‘z husnlarini
sharmanda etmasinlar,
badbasharalari esa xunukliklarini
odoblari bilan bezasinlar.
* * *
O’z darajasiga yetolmaslik —
johillikdan o‘zga narsa emas. O’z
darajasidan oshmoqlik esa
donolikning o‘zginasidir.
Мы используем cookie-файлы, чтобы улучшить сервисы для вас. Если ваш возраст менее 13 лет, настроить cookie-файлы должен ваш законный представитель. Больше информации
Комментарии 6
Attika shahrida haykaltarosh
Sofroniks va doya Fenaretta
oilasida dunyoga keldi. U juda
ko‘rimsiz qiyofaga ega bo‘lgan.
Past bo‘yli, qorni osilgan, kalta
bo‘yinli, keng va do‘ng peshonali,
yapaloq, tanqaygan burunining
teshiklari katta, lablari do‘rdoq
Suqrotning ukki ko‘zlari kishiga
zimdan boqishga moyil edi. U
doim eski liboslarda, yalangoyoq
yurgan.
Ayollar borasida ham Suqrotning
omadi yurishmagan. Garchi ikki
marta uylangan bo‘lsa-da, oilaviy
baxtga erisholmagan.
Suqrot asosiy vaqtini munozara
va bahslarda o‘tkazgan.
Bahslarda doim uning qo‘li
baland kelgan. Shuning uchun
ko‘pincha uning sochidan tortib
kaltaklashgan, ustidan kulib,
haqoratlashgan. Suqrot
hammasiga dosh bergan. Hatto
bir kuni tepki yeganda ham
chidab turavergan. Odamlar
bundan ajablanishganda ularga
qarata shunday degan: «Eshak
tepsa, uni sudga berolmayman-
ku!»
Suqrot mohir raqqos bo‘lgan va
bunday mashqni jismning
salomatligi uchun foydali deb
bil...ЕщёMashhur yunon faylasufi Suqrot
Attika shahrida haykaltarosh
Sofroniks va doya Fenaretta
oilasida dunyoga keldi. U juda
ko‘rimsiz qiyofaga ega bo‘lgan.
Past bo‘yli, qorni osilgan, kalta
bo‘yinli, keng va do‘ng peshonali,
yapaloq, tanqaygan burunining
teshiklari katta, lablari do‘rdoq
Suqrotning ukki ko‘zlari kishiga
zimdan boqishga moyil edi. U
doim eski liboslarda, yalangoyoq
yurgan.
Ayollar borasida ham Suqrotning
omadi yurishmagan. Garchi ikki
marta uylangan bo‘lsa-da, oilaviy
baxtga erisholmagan.
Suqrot asosiy vaqtini munozara
va bahslarda o‘tkazgan.
Bahslarda doim uning qo‘li
baland kelgan. Shuning uchun
ko‘pincha uning sochidan tortib
kaltaklashgan, ustidan kulib,
haqoratlashgan. Suqrot
hammasiga dosh bergan. Hatto
bir kuni tepki yeganda ham
chidab turavergan. Odamlar
bundan ajablanishganda ularga
qarata shunday degan: «Eshak
tepsa, uni sudga berolmayman-
ku!»
Suqrot mohir raqqos bo‘lgan va
bunday mashqni jismning
salomatligi uchun foydali deb
bilgan.
U talabalarga og‘zaki saboq
bergan va hech qanday yozma
manba qoldirmagan. Timey ismli
shogirdi: «Ey ustoz, nima
sababdan dono fikrlaringizni
qog‘ozga tushirmaysiz?» — deb
so‘raganda, Suqrot: «Ey Timey,
o‘lik hayvonlarning terisiga
ishonching va tirik, barhayot
fikrlarga ishonchsizliging juda
mustahkam ekan», — deb javob
bergan.
399 yil Suqrot bir yurtdoshining
fitnasi tufayli fuqarolik
me’yorlarini buzganlikda
ayblanib, o‘lim jazosiga hukm
qilingan va qatl etilgan. Sudda
Suqrotning og‘zidan chiqqan
so‘nggi so‘zlar shunday bo‘lgan:
«Menga o‘lish uchun, sizga esa
yashash uchun bu yerni tark
etish fursati yetdi. Faqat buning
qay biri afzalligi Xudodan o‘zga
hech kimga ayon emas».
Suqrotning aybsizligini yoqlab,
280 nafar kishi esa unga qarshi
ovoz bergan.
O’sha davrdagi qoidaga ko‘ra,
o‘limga mahkum etilganlarga
belgilangan vaqtda zaharli tsikuta
(zaharli suv o‘simligi, bodiyoni
rumi, zangpoya deb ham ataladi)
o‘simligini ezib ichirishgan. ...
Suqrot ruhining eson-omon
boqiy dunyoga rixlat etishini
Tangridan fikran so‘rab,
xotirjamlik va osonlik bilan zahar
to‘ldirilgan idishni bo‘shatadi.
Tegrasidagi do‘stlari yig‘lab
yuborishadi. Faylasuf ularni
tinchlantirib, sukunatda hayot
bilan vidolashishi kerakligini
uqtiradi. U bir oz yurib, oyoqlari
og‘irlashgach, turma
burchagidagi yog‘och
chorpoyaga cho‘ziladi. Keyin:
«Kriton, biz Asklepiydan xo‘roz
qarzmiz. Xo‘rozni qaytaring,
yodingizdan chiqmasin», —
deydi shogirdiga. Bu Suqrotning
so‘nggi so‘zlari edi. Qadimgi
yunonlar odatiga ko‘ra,
bemorlarning tuzalishi uchun
Apollonning o‘g‘li, tabiblar
Tangrisi Asklepiyga xo‘roz so‘yib,
qurbonlik qilingan. Suqrot o‘z
ruh...ЕщёSudda 220 nafar odam
Suqrotning aybsizligini yoqlab,
280 nafar kishi esa unga qarshi
ovoz bergan.
O’sha davrdagi qoidaga ko‘ra,
o‘limga mahkum etilganlarga
belgilangan vaqtda zaharli tsikuta
(zaharli suv o‘simligi, bodiyoni
rumi, zangpoya deb ham ataladi)
o‘simligini ezib ichirishgan. ...
Suqrot ruhining eson-omon
boqiy dunyoga rixlat etishini
Tangridan fikran so‘rab,
xotirjamlik va osonlik bilan zahar
to‘ldirilgan idishni bo‘shatadi.
Tegrasidagi do‘stlari yig‘lab
yuborishadi. Faylasuf ularni
tinchlantirib, sukunatda hayot
bilan vidolashishi kerakligini
uqtiradi. U bir oz yurib, oyoqlari
og‘irlashgach, turma
burchagidagi yog‘och
chorpoyaga cho‘ziladi. Keyin:
«Kriton, biz Asklepiydan xo‘roz
qarzmiz. Xo‘rozni qaytaring,
yodingizdan chiqmasin», —
deydi shogirdiga. Bu Suqrotning
so‘nggi so‘zlari edi. Qadimgi
yunonlar odatiga ko‘ra,
bemorlarning tuzalishi uchun
Apollonning o‘g‘li, tabiblar
Tangrisi Asklepiyga xo‘roz so‘yib,
qurbonlik qilingan. Suqrot o‘z
ruhini poklash va xasta jismdan
xalos bo‘lishni nazarda tutib,
shogirdiga yuqoridagi vasiyatni
aytgan.
Suqrotni butun umri davomida
Ovidiyning «Evrilish» asarida tilga
olingan inson xulq-atvoridagi bir
noqislik bezovta qilgan. Ovidiy
shunday yozgandi: «Ezgulikka
duch kelsam, maqtayman-u,
ammo yomonlikning ta’siriga
berilaman».
mana bu hikmatga jo etgandi:
«Uylanasanmi, uylanmaysanmi —
baribir pushaymon yeysan».
* * *
«Navqironlik chog‘larimda
tabiatni kuzatish mening eng
sevimli mashg‘ulotim edi, —
deydi Suqrot. — Har bir hodisa
meni ajablantirar, hayratga
solardi: tug‘ilish, o‘lish,
mavjudlikning boisi ne?.. Men
olamning bir burchidan kirib,
ikkinchi bir burchidan
chiqarkanman, o‘zimga o‘zim
birinchi navbatda shunday
savollar berardim: «Tirik
mavjudotlar, ba’zi odamlar
o‘ylaganidek, issiqlik va
sovuqlikning bir-biriga o‘zaro
ta’sir etib, chirish jarayoni yuzaga
kelishi oqibatida paydo
bo‘lmasmikan? Inson qay tarzda
fikr yuritadi? Qon yordamidami,
havo yoki olov vositasidami?»
Bundan tashqari, o‘zimning bu
taxlit tadqiqotlarga yaroqsiz
ekanimni anglash uchun butun
borliq, fazo va Yerdagi
o‘zgarishlar haqida tinimsiz o‘y
suraverardim».
* * *
Suqrotning ba’zi harakatlari
atrofdagilarni hayratga solgan.
Bir kuni u ko‘chada o‘spirin
Ksenofa...ЕщёSuqrot oila haqidagi qarashlarini
mana bu hikmatga jo etgandi:
«Uylanasanmi, uylanmaysanmi —
baribir pushaymon yeysan».
* * *
«Navqironlik chog‘larimda
tabiatni kuzatish mening eng
sevimli mashg‘ulotim edi, —
deydi Suqrot. — Har bir hodisa
meni ajablantirar, hayratga
solardi: tug‘ilish, o‘lish,
mavjudlikning boisi ne?.. Men
olamning bir burchidan kirib,
ikkinchi bir burchidan
chiqarkanman, o‘zimga o‘zim
birinchi navbatda shunday
savollar berardim: «Tirik
mavjudotlar, ba’zi odamlar
o‘ylaganidek, issiqlik va
sovuqlikning bir-biriga o‘zaro
ta’sir etib, chirish jarayoni yuzaga
kelishi oqibatida paydo
bo‘lmasmikan? Inson qay tarzda
fikr yuritadi? Qon yordamidami,
havo yoki olov vositasidami?»
Bundan tashqari, o‘zimning bu
taxlit tadqiqotlarga yaroqsiz
ekanimni anglash uchun butun
borliq, fazo va Yerdagi
o‘zgarishlar haqida tinimsiz o‘y
suraverardim».
* * *
Suqrotning ba’zi harakatlari
atrofdagilarni hayratga solgan.
Bir kuni u ko‘chada o‘spirin
Ksenofantga duch kelib qoldi.
Yigitchadagi botiniy iste’dodni
ilg‘agan faylasuf qo‘lidagi hassasi
bilan uning yo‘lini to‘sdi.
— Menga ayt-chi, — so‘radi
Suqrot, — unni qaerdan sotib
oladilar?
— Bozordan, — javob berdi
Ksenofant.
— Yog‘ni-chi?
— Uni ham bozordan xarid
qiladilar.
— Donishmandlik va ezgulik
istab qaerga boradilar?
Ksenofant o‘ylanib qoldi.
— Ortimdan yur, men seni o‘sha
yerga olib boraman, — dedi
Suqrot shunda.
... Shu tariqa Ksenofant
Suqrotning bir umrlik yo‘ldoshi
va hamsuhbati bo‘lib qoldi. U
Suqrotning o‘limidan so‘ng
Aflotun kabi yangi avlodlarga
ustozi haqidagi xotiralarini
esdalik qilib qoldirdi.
qurish uchun yer maydoni in’om
etish niyatida ekanligini aytdi.
Suqrot unga javoban shunday
dedi: «Aytaylik, menga bor-yo‘g‘i
bittagina shippak kerak bo‘lsa-yu,
sen menga butun boshli bir
buqaning terisini in’om etsang,
hammaga kulgu bo‘lib
qolmaymanmi?»
* * *
Kunlardan bir kun Suqrotning
rafiqasi Ksantippa avvaliga erini
obdan koyib, so‘ng ustidan suv
quyib yubordi. «Aytgandim-a, —
deya g‘o‘ldiradi sho‘rlik faylasuf,
— Ksantippa avvaliga
momaqaldiroq bo‘lib
gumburlaydi-da, so‘ng yomg‘ir
bo‘lib savalaydi». Buni ko‘rgan
Alkiviad Ksantippaning janjaliga
dosh berib bo‘lmasligini e’tirof
etadi. Suqrot Alkiviadga:
— Men bu janjallarga
g‘ildirakning to‘xtovsiz
g‘irchillashi kabi ko‘nikib
ketganman. Masalan, sen
g‘ozlarning g‘ag‘illashiga toqat
qilasan-ku!
— Shundayku-ya, lekin buning
evaziga men g‘ozlardan tuxum va
go‘sht olaman, — deydi
faylasufga javoban Alkiviad.
— Ksantippa esa menga farzand
tug‘ib beradi, — deydi Suqrot. ...ЕщёBir kuni Alkiviad Suqrotga uy
qurish uchun yer maydoni in’om
etish niyatida ekanligini aytdi.
Suqrot unga javoban shunday
dedi: «Aytaylik, menga bor-yo‘g‘i
bittagina shippak kerak bo‘lsa-yu,
sen menga butun boshli bir
buqaning terisini in’om etsang,
hammaga kulgu bo‘lib
qolmaymanmi?»
* * *
Kunlardan bir kun Suqrotning
rafiqasi Ksantippa avvaliga erini
obdan koyib, so‘ng ustidan suv
quyib yubordi. «Aytgandim-a, —
deya g‘o‘ldiradi sho‘rlik faylasuf,
— Ksantippa avvaliga
momaqaldiroq bo‘lib
gumburlaydi-da, so‘ng yomg‘ir
bo‘lib savalaydi». Buni ko‘rgan
Alkiviad Ksantippaning janjaliga
dosh berib bo‘lmasligini e’tirof
etadi. Suqrot Alkiviadga:
— Men bu janjallarga
g‘ildirakning to‘xtovsiz
g‘irchillashi kabi ko‘nikib
ketganman. Masalan, sen
g‘ozlarning g‘ag‘illashiga toqat
qilasan-ku!
— Shundayku-ya, lekin buning
evaziga men g‘ozlardan tuxum va
go‘sht olaman, — deydi
faylasufga javoban Alkiviad.
— Ksantippa esa menga farzand
tug‘ib beradi, — deydi Suqrot.
* * *
Janjalkash rafiqam men uchun
go‘yo chavandozning asov oti
kabidir. Asov otni
bo‘ysundirolgan chavandoz har
qanday tulporni bemalol
minolganidek, men ham
Ksantippa bilan murosa qilish
vositasida o‘zga kishilar bilan
osongina muomalada bo‘la
olaman.
* * *
Taajjubki, haykaltaroshlar toshni
insonga o‘xshatish yo‘lida o‘lib-
tiriladilar-u, ammo o‘zlarining
toshga o‘xshab qolmasliklari
haqida qayg‘urmaydilar.
har qanday kishi ham hukmdor
bo‘lavermaydi. Shuningdek,
e’tiborli amaldorlar tomonidan
saylangan, qur’a tashlab yoki
zo‘ravonlik, yoinki aldov yo‘li bilan
davlat tepasiga kelib qolgan
kimsa ham haqiqiy hukmdor
bo‘lolmagay, faqatgina saltanatni
boshqarish uquvi bo‘lgan
zotlargina podshohlik va
hukmdorlikka loyiqdirlar».
* * *
Suqrot faylasuflarga ta’rif berar
ekan: «Faylasuf donishmand
hamda johil oralig‘idagi mavqeni
egallaydi», — deydi.
* * *
Men bu odamdan ko‘ra
donoroqman. Sababi, har ikkimiz
ham ba’zi bir joiz va zarur
narsalarni bilmasak-da, u
manmanlik qiladi, men esa
manmanlikdan o‘zimni tiyaman.
* * *
Adolat va ezgulikdan ayri
tushgan har qanday bilim
dog‘ulilikka aylanadi. Uni donolik,
deb atash nojoizdir, — deydi
Suqrot.
* * *
O’zini anglagan inson o‘zi uchun
nima foydaliligi va nimalarga
qodir ekanligini yaxshi
tushunadi. U qo‘lidan keladigan
ish bilan shug‘ullanish asnosida
o‘z ehtiyojini qondirad...ЕщёSaltanat hassasini qo‘lida tutgan
har qanday kishi ham hukmdor
bo‘lavermaydi. Shuningdek,
e’tiborli amaldorlar tomonidan
saylangan, qur’a tashlab yoki
zo‘ravonlik, yoinki aldov yo‘li bilan
davlat tepasiga kelib qolgan
kimsa ham haqiqiy hukmdor
bo‘lolmagay, faqatgina saltanatni
boshqarish uquvi bo‘lgan
zotlargina podshohlik va
hukmdorlikka loyiqdirlar».
* * *
Suqrot faylasuflarga ta’rif berar
ekan: «Faylasuf donishmand
hamda johil oralig‘idagi mavqeni
egallaydi», — deydi.
* * *
Men bu odamdan ko‘ra
donoroqman. Sababi, har ikkimiz
ham ba’zi bir joiz va zarur
narsalarni bilmasak-da, u
manmanlik qiladi, men esa
manmanlikdan o‘zimni tiyaman.
* * *
Adolat va ezgulikdan ayri
tushgan har qanday bilim
dog‘ulilikka aylanadi. Uni donolik,
deb atash nojoizdir, — deydi
Suqrot.
* * *
O’zini anglagan inson o‘zi uchun
nima foydaliligi va nimalarga
qodir ekanligini yaxshi
tushunadi. U qo‘lidan keladigan
ish bilan shug‘ullanish asnosida
o‘z ehtiyojini qondiradi va
saodatga erishadi. Har qanday
xato va baxtsizliklardan xoli
bo‘ladi. Buning natijasi o‘laroq, u
o‘zga odamlarni qadrlay oladi va
ulardan ezgulik yo‘lida foydalana
biladi. Oqibatda o‘zini
kulfatlardan asraydi.
* * *
Pul ezgulikni tug‘dirmaydi,
aksincha, ezgulik tufayli odamlar
shaxsiy hayotda ham, jamiyatda
ham pul va boshqa boyliklarga
ega bo‘ladilar.
Suqrotga o‘limi oldidan
qimmatbaho libos kiyishni taklif
etadi.
— Nega? — deydi Suqrot
Apollodorga javoban. — Bundan
chiqdi egnimdagi faqirona
libosim tirigimga yaroqligu,
o‘ligimga yaroqsiz ekan-da?!
* * *
— Suqrot, afinaliklar seni o‘limga
hukm etdilar, — dedilar
faylasufga.
Suqrot xotirjamlik bilan dedi:
— Ularni esa tabiat o‘limga
mahkum etdi.
* * *
Sud chog‘ida Suqrotga so‘z
berildi. Suqrot nutqida o‘zini
so‘naga, afinaliklarni esa katta,
olijanob, ammo semiz va yalqov
otga mengzaydi. «Bunday otlarni
birorta so‘na chaqib, choptirib
turishi lozim, — deydi u va bu
o‘xshatishni shunday yakunlaydi:
— Fikrimcha, Tangri meni kun
bo‘yi butun shaharni kezib, har
biringizni uyg‘otish va tinmay
tanbeh berib, to‘g‘ri yo‘lga
boshlash uchun yuborgan.
So‘zlarimga ishoning, afinaliklar.
Men kabilarni topish sizlarga
oson bo‘lmaydi. Menga
ishonsangiz, hayotimni saqlab
qolasiz. Biroq siz so‘na chaqib
tuyqusdan uyqudan uyg‘ongan...ЕщёRivoyat qiladilarkim, Apollodor
Suqrotga o‘limi oldidan
qimmatbaho libos kiyishni taklif
etadi.
— Nega? — deydi Suqrot
Apollodorga javoban. — Bundan
chiqdi egnimdagi faqirona
libosim tirigimga yaroqligu,
o‘ligimga yaroqsiz ekan-da?!
* * *
— Suqrot, afinaliklar seni o‘limga
hukm etdilar, — dedilar
faylasufga.
Suqrot xotirjamlik bilan dedi:
— Ularni esa tabiat o‘limga
mahkum etdi.
* * *
Sud chog‘ida Suqrotga so‘z
berildi. Suqrot nutqida o‘zini
so‘naga, afinaliklarni esa katta,
olijanob, ammo semiz va yalqov
otga mengzaydi. «Bunday otlarni
birorta so‘na chaqib, choptirib
turishi lozim, — deydi u va bu
o‘xshatishni shunday yakunlaydi:
— Fikrimcha, Tangri meni kun
bo‘yi butun shaharni kezib, har
biringizni uyg‘otish va tinmay
tanbeh berib, to‘g‘ri yo‘lga
boshlash uchun yuborgan.
So‘zlarimga ishoning, afinaliklar.
Men kabilarni topish sizlarga
oson bo‘lmaydi. Menga
ishonsangiz, hayotimni saqlab
qolasiz. Biroq siz so‘na chaqib
tuyqusdan uyqudan uyg‘ongan
va g‘azabga mingan odamlar
kabi meni osonlik bilan urib
o‘ldirishingiz ham mumkin. U
holda Tangri yana kimnidir
yo‘llagunga qadar qolgan
umringizni g‘aflatda o‘tkazasiz».
* * *
«Qanday odamni baxtli sanamoq
mumkin?» — degan savolga
Suqrot shunday javob berdi:
— O’tkir aql va teran, halol fikrlar
egasi baxtiyordir.
* * *
Yoshlarga ko‘zguga ko‘proq
boqishlarini maslahat beraman,
— deydi Suqrot, — toki ularning
xushsuratlari o‘z husnlarini
sharmanda etmasinlar,
badbasharalari esa xunukliklarini
odoblari bilan bezasinlar.
* * *
O’z darajasiga yetolmaslik —
johillikdan o‘zga narsa emas. O’z
darajasidan oshmoqlik esa
donolikning o‘zginasidir.